Szczegółowe cele kształcenia i wychowania

 

Nadrzędnym celem jest wychowanie kompetentnego, świadomego odbiorcy literatury i kultury, znającego zarówno tradycję, jak i współczesną kulturę, poprzez nabywanie i rozwijanie umiejętności wsparte potrzebną wiedzą w zakresie kształcenia językowego i kulturalno-literackiego.

 

Cele szczegółowe

 

Wdrażanie do planowania własnego uczenia się:

• samodzielnego, w grupie, z pomocą nauczyciela;
• świadomego i odpowiedzialnego;
• uwzględniającego kontrolę przebiegu, rezultatów i postępu pracy.

 

Aranżowanie działania:

• celowego i odpowiedzialnego;
• indywidualnego i we współpracy;
• odtwórczego, przekształcającego i twórczego;
• integrującego ze środowiskiem, zaspokajającego poczucie więzi z innymi;
• zmierzającego do zdobywania wiedzy i umiejętności poprzez:
  • mówienie, słuchanie, pisanie, czytanie, patrzenie, zauważanie, nazywanie, działania plastyczne, projektowanie, inscenizowanie;
  • kultywowanie tradycji narodowej;
  • wykorzystanie technologii informacyjnej.

 

Umożliwienie poznawania:

• różnych tekstów kultury (ich treści, gatunków, tworzywa, środków wyrazu), pozwalających poznać ojczyznę, zarówno tę najbliższą (dom, region), jak i dalszą (kraj) oraz uniwersalną (kultura, świat);
• źródeł informacji;
• struktury języka i sposobów jego funkcjonowania jako narzędzia porozumiewania się;
• tradycji i dokonań cywilizacyjnych ludzkości, zwłaszcza w kulturze europejskiej;
• pojęć związanych z literaturą, językiem, kulturą.

 

Stwarzanie okazji do komunikowania:

• werbalnego i niewerbalnego;
• poprawnego, skutecznego, adekwatnego do sytuacji;
• etycznego i estetycznego;
• kreatywnego.

 

Umożliwienie samopoznania w obszarach:

• akceptacja indywidualności własnej i drugiego człowieka;
• wiara we własne możliwości;
• dociekliwość intelektualna, niezależność myślenia i twórcze rozwiązywanie problemów;
• odpowiedzialność za własne uczenie się;
• krytycyzm i odwaga przeciwstawienia się postawom nieetycznym i zagrożeniom cywilizacyjnym;
• wrażliwość, optymizm, empatia, kultura osobista, moralność;
• potrzeby własne i drugiego człowieka, godność własna i innych, prawa jednostki i zbiorowości;
• wolność osobista a przewidywanie konsekwencji własnych zachowań, odpowiedzialność i obowiązki;
• samoocenianie i doskonalenie.

 

 

 

Treści nauczania pozwalają przede wszystkim  uwrażliwić ucznia na uniwersalne wartości oraz skłonić go do refleksji dotyczących postaw moralnych i konsekwencji dokonywanych wyborów, a zadania wspomagają rozwój umiejętności sprawnego posługiwania się językiem ojczystym (dostosowanie środków językowych do sytuacji i celu wypowiedzi, opisywanie świata, ocenianie postaw i zachowań, precyzyjne formułowanie myśli).

Nadrzędnym kryterium doboru tekstów literackich i innych tekstów kultury są możliwości percepcyjne ucznia, walory artystyczne dzieł oraz sposób prowadzenia dialogu ze współczesnością. Bardzo ważnym aspektem jest również funkcja wychowawcza – wartości, do których się odwołują wybrane teksty kultury, mają pomóc młodemu człowiekowi w dokonywaniu mądrych wyborów, skłaniają do samodzielnych refleksji i ocen, rozwijają wrażliwość i zamiłowania artystyczne, a tym samym uczą aktywnego uczestnictwa w kulturze, szacunku dla tradycji, wpływają na rozwój osobowości ucznia.

Program Między nami zakłada integrację treści z zakresu kształcenia polonistycznego (kształcenie literackie, językowe, kulturowe), korelację z innymi przedmiotami oraz odwoływanie się do pozaszkolnych doświadczeń uczniów. Łączenie różnych działów kształcenia polonistycznego pozwala uczniom dostrzec związek między literaturą a językiem. Ideą jest więc możliwie najściślejsze połączenie zagadnień językowych z tekstami literackimi oraz wiadomości gramatycznych z formułowaniem precyzyjnych wypowiedzi pisanych i mówionych. Ważne jest również kształtowanie świadomości, że język to nie tylko narzędzie komunikacji, ale również niezwykle istotny element systemu kultury. Łączenie treści językowych z kształceniem literacko-kulturowym w myśl koncepcji programu Między nami jest powiązane z codziennymi doświadczeniami dzieci i młodzieży i bieżącymi wydarzeniami, szczególnie dotyczącymi literatury, teatru, filmu, sztuk plastycznych.

Tematyczne i problemowe ujęcie treści (teksty literackie i inne teksty kultury) pozwala uczniom nie tylko rozwijać umiejętności analizy i interpretacji, ale także służy zapamiętaniu i uporządkowaniu poznanych treści. Stwarza to również okazję do omawiania tych samych dzieł w różnych zestawieniach, odwoływania się do doświadczeń uczniów, porównywania kontekstów i tym samym postrzegania złożoności zjawisk w literaturze, kulturze i w świecie, w którym żyjemy.

Koncepcja programu Między nami ma spiralny układ treści i kształconych umiejętności. Oznacza to w kolejnych klasach odwołanie w dużym stopniu do najważniejszych umiejętności z klas poprzednich, ich utrwalenie oraz poszerzanie treści najistotniejszych z punktu widzenia założonych celów i podstawy programowej.

 

 

 

 

                                    

 Ogólne zasady oceniania

 

 

1. Ocenianie ma na celu wspieranie rozwoju intelektualnego i osobowościowego ucznia.

 

2. Wymagania edukacyjne formułowane są w oparciu o podstawę programową oraz program nauczania języka polskiego w szkole podstawowej „Między nami”.

 

3. Ocena ma dostarczać uczniom, rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach ucznia.

 

4. Stosuje się sześciostopniową skalę ocen z możliwością stawiania plusów i minusów.

 

5. Prace klasowe są obowiązkowe. Jeżeli z przyczyn losowych uczeń nie może pisać z całą klasą, to powinien to uczynić w terminie tygodniowym od momentu powrotu do szkoły.

 

6. Prace klasowe są zapowiadane z tygodniowym wyprzedzeniem, dyktanda dwa dni wcześniej, kartkówek natomiast nie zapowiada się.

 

7. Wszystkie prace klasowe uczeń powinien poprawić, czyli dokonać analizy i korekty popełnionych błędów.

 

8. Prace domowe są sprawdzane codzienne, ocenie podlegają tylko niektóre. Powinny być zapisane w zeszycie przedmiotowym, zeszycie ćwiczeń lub wykonane w formie wskazanej przez nauczyciela. Brak zeszytu przedmiotowego czy zeszytu ćwiczeń jest równoznaczny z nieodrobieniem pracy domowej.

 

9. Przy ocenie pracy domowej bierzemy pod uwagę: oryginalność, rzeczowość, staranność, samodzielność.

 

10.  Brak pracy domowej nauczyciel odnotowuje w dzienniku. Kolejne nieodrobienie innej zadanej pracy wiąże się z otrzymaniem oceny niedostatecznej. Uczeń zobowiązany jest uzupełnić zaległą pracę domową.

 

11.  Dyktanda uczniów znajdują się w zeszytach do tego przeznaczonych, przechowuje je nauczyciel. Prace na oddzielnych kartkach, wypracowania, testy, kartkówki są również gromadzone przez nauczyciela.

 

12.  Raz w semestrze uczeń może zgłosić nieprzygotowanie do lekcji bez podania przyczyny.

 

                                  

                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 Obszary podlegające ocenie

 

 

Zasady oceniania z języka polskiego obejmują ocenę umiejętności, postawę, aktywność oraz opanowane wiadomości przewidziane w programie nauczania.

 

 

 

  

 Sposoby oceniania i informowania.

 

1. Uczniowie oceniani są według skali określonej w przepisach ogólnych Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania.
2. Na ocenę semestralną składają się następujące oceny cząstkowe:

• z odpowiedzi ustnych z działu kształcenie literackie i kulturalne, w tym za czytanie tekstu oraz czytanie ze zrozumieniem,
• z pisemnych prac domowych i klasowych,
• z nauki o języku,
• ze stosowania w praktyce zasad pisowni (dyktando),
• inne oceny: wygłaszanie tekstów z pamięci, testy i kartkówki sprawdzające wiadomości literackie i z nauki o języku, praca w grupach, praca na lekcji.

3. Ocena śródroczna i końcowa:

• ocena semestralna nie jest średnią arytmetyczną ocen cząstkowych (oceny z prac klasowych- zaznaczane w dzienniku kolorem czerwonym- mają największy wpływ na ocenę semestralną)
• ocena końcoworoczna obejmuje osiągnięcia uczniów w I i II semestrze.

4. O postępach w nauce uczeń i jego rodzice informowani są w formie:

• oceny (stopnia szkolnego),
• oceny opisowej (recenzji prac).

5. Sposoby kontroli różnych form aktywności uczniów:

• sprawdzanie prac domowych,
• prace klasowe,
• testy,
• kartkówki (są niezapowiedziane, trwają 10 – 15 min, mogą być sprawdzeniem pracy domowej, obejmują materiał z trzech ostatnich lekcji),
• przepytywanie przy tablicy,

6. Uczniowie, którzy otrzymali oceny niedostateczne z prac klasowych, dyktand, testów mają obowiązek ich  poprawienia w ciągu tygodnia. Dla wszystkich poprawiających  ustala się jeden termin.

 

                                      Ogólne kryteria oceniania

 

 

 

1. Prace stylistyczne.

       

Prace pisemne zawierają recenzję tłumaczącą ocenę, podkreślającą zalety

      i informującą o elementach, które należy poprawić.

 

2. Sprawdzian ortograficzny (dyktando):

                 0  błędów            - celujący

               1 błąd                - bardzo dobry

             2-3 błędy              - dobry

             4 błędy                 - dostateczny,

             5-6 błędów           - dopuszczający

             7 błędów i więcej - niedostateczny

 

            Błędem ortograficznym w powyższym rozumieniu jest pisownia wyrazów

        niezgodna ze znanymi uczniowi zasadami pisowni.

            Oprócz błędów ortograficznych wyróżnia się również usterki. 3 usterki

        traktuje się jak 1 błąd ortograficzny.

            Za usterkę uważa się np. przestawienie liter, gubienie liter,

        opuszczanie znaków diakrytycznych ( ale tylko w tych przypadkach, gdzie

        nie zachodzi różnicowanie głosek np. "idą = ida"). Trzy błędy interpunkcyjne traktuje się jako jeden błąd ortograficzny.

 

3. Prace domowe.

Przy wystawianiu oceny bierze się pod uwagę rzeczowość pracy, staranność, oryginalność, styl, ortografię i interpunkcję. Nie wszystkie prace domowe podlegają ocenie.

Jeśli zdarzy się tak, że uczeń ma zadanych kilka ćwiczeń, to brak nawet jednego z nich traktowany jest jak brak pracy domowej. Brak zeszytu przedmiotowego lub zeszytu ćwiczeń , gdy była zadana praca domowa, jest równoznaczny z jej brakiem.

 

4. Wypowiedzi ustne.

 

Oceniana jest logika i rzeczowość wypowiedzi ucznia. Zdania powinny być rozwinięte, poprawne pod względem stylistycznym i językowym. Szczególną uwagę zwraca się na formułowanie własnych opinii i sądów.

Przy odpowiedzi z nauki o języku wiedza musi być poparta umiejętnością wykonywania ćwiczeń, które nauczyciel proponuje. Sprawdza się w ten sposób umiejętność stosowania wiedzy w praktyce.

 

5. Zeszyt przedmiotowy.

 

Każdy uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu przedmiotowego. Zapisuje w nim wszystko zgodnie ze wskazówkami nauczyciela. Zeszyt powinien być prowadzony starannie i w miarę możliwości bezbłędnie – szczególnie notatki przepisywane z tablicy. Sprawdzany jest pod kątem poprawności językowej i ortograficznej zapisanych w nim notatek i prac domowych oraz ich kompletności. Musi posiadać wszystkie prace domowe, notatki ,ćwiczenia , tematy lekcji i daty.

Uczeń, który był nieobecny na lekcji, ma obowiązek uzupełnienia notatek oraz prac domowych za czas swojej nieobecności.

Ocenie podlega również estetyka zeszytu.

 

6. Czytanie.

Ocenia się technikę czytania:

poprawność, wyraźność, wyrazistość, płynność, uwzględnienie znaków przestankowych, pauz, akcentów logicznych, różnicowanie tempa i tonu głosu, rozumienie treści tekstu;

 

Czytanie z podziałem na role

Ocenia się:

oddawanie głosem charakteru postaci; odróżnienie tekstu narracyjnego od partii dialogowych.

 

Kryteria oceniania czytania cichego

Ocenia się:

tempo czytania, rozumienie treści przeczytanego tekstu, umiejętność wyodrębnienia elementów świata przedstawionego, umiejętność zaznaczania

i wskazywania odpowiednich fragmentów, ważnych informacji.

 

OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY IV

niedostateczny

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy czwartej uniemożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń nie potrafi wykonać zadań o niewielkim poziomie trudności

dopuszczający

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy czwartej umożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń potrafi wykonać zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim poziomie trudności

dostateczny

• poziom zdobytych umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy czwartej pozwala na rozwijanie kompetencji ujętych w programie i wynikających
  z podstawy programowej

• uczeń wykonuje zadania teoretyczne i praktyczne typowe o średnim poziomie trudności ujętych w programie i wynikających z podstawy programowej

dobry

• uczeń poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania i wynikające
  z podstawy programowej, rozwiązuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne i praktyczne

bardzo dobry

• uczeń sprawnie się posługuje zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte w programie nauczania i wynikające z podstawy programowej, potrafi zastosować poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach

celujący

• uczeń biegle się posługuje zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych objętych programem nauczania i wynikających
  z podstawy programowej, proponuje rozwiązania nietypowe; jest twórczy, rozwija własne uzdolnienia

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY IV

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• skupia uwagę na krótkich wypowiedziach innych osób

• reaguje na wypowiedzi innych werbalnie i niewerbalnie (mimiką, gestem, postawą)

• rozumie polecenia nauczyciela, wypowiedzi innych uczniów

• rozpoznaje proste intencje nadawcy, np. pytanie, prośbę, odmowę, przeprosiny

• wskazuje najważniejsze informacje w wysłuchanym niedługim tekście, zwłaszcza w jego warstwie dosłownej

• rozumie ogólny sens słuchanych utworów

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w prostych tekstach literackich oraz typowych sytuacjach znanych uczniowi z doświadczenia i obserwacji

• rozpoznaje proste intencje nadawcy, np. pytanie, prośbę, odmowę, przeprosiny

• wskazuje najważniejsze informacje w odpowiednich akapitach przeczytanego tekstu, zwłaszcza w dosłownej warstwie tekstu i wyrażone wprost

• rozumie dosłowne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

• rozumie ogólny sens czytanych utworów

• stara się czytać teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• sprawdza pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• mówi o swoich reakcjach czytelniczych

• dostrzega zabiegi stylistyczne w utworach literackich, w tym funkcję obrazowania poetyckiego w liryce, z pomocą nauczyciela wskazuje epitet, porównanie, przenośnię, rymy

• wie, co tworzy rytm

• wskazuje wers, strofę, refren

• odróżnia fikcję od rzeczywistości

• odróżnia elementy fantastyczne od realistycznych

• określa wybrane elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: czas, miejsce, bohaterowie, zdarzenia

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator)

• zna cechy baśni i legendy

• wyodrębnia komiks, film i spektakl spośród innych przekazów i tekstów kultury

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• nawiązuje i podtrzymuje kontakt werbalny z innymi uczniami i nauczycielem

• formułuje pytania i udziela prostych odpowiedzi pod względem konstrukcyjnym

• wypowiada komunikaty zawierające proste informacje

• wyraża wprost swoje intencje

• odróżnia sytuację oficjalną od nieoficjalnej i potrafi odpowiednio do sytuacji komunikacyjnej skierować prośbę, pytanie, odmowę, wyjaśnienie,

• stosuje zwroty grzecznościowe podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem

• mówi na temat, opowiada o obserwowanych zdarzeniach, akcji książki, filmu

• za pomocą kilku zdań opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę

• za pomocą kilku prostych zdań opisuje obraz, ilustrację, plakat

• stosuje wyrazy o znaczeniu dosłownym

• wygłasza tekst utworu z pamięci

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu

• zna podstawowe zasady dotyczące pisowni wielką literą oraz pisowni ó – u, rz – ż, ch – h

• dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu

• uzupełnia prosty schemat, tabelę

• zna podstawowe zasady układu graficznego listu prywatnego, dialogu, ramowego planu wypowiedzi i z pomocą nauczyciela zapisuje list, dialog, układa plan ramowy wypowiedzi,

• zapisuje kilkuzdaniowe opowiadanie odtwórcze

• za pomocą kilku prostych zdań tworzy opis przedmiotu, miejsca, krajobrazu, postaci, zwierzęcia

• za pomocą kilku prostych zdań tworzy opis obrazu, ilustracji, plakatu

• stara się o estetykę zapisu wypowiedzi

III. Kształcenie językowe

Stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa (np. dobiera wyrazy bliskoznaczne oraz wyrazy pokrewne w rodzinę wyrazów)

• składni (konstruuje poprawne zdania pojedyncze, stosuje wielkie litery na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na końcu, rozróżnia zdania pojedyncze, złożone i równoważnik zdania, wskazuje orzeczenie w zdaniu, zna wypowiedzenia oznajmujące, rozkazujące i pytające)

• fleksji (wskazuje czasowniki, rzeczowniki, przymiotniki i przysłówki w zdaniu, przy pomocy nauczyciela określa formę odmiennych części mowy, odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych

• fonetyki (zna alfabet, dzieli wyrazy na litery, głoski i sylaby)

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha innych i uczestniczy w rozmowie, zadaje pytania, odpowiada

• wybiera najważniejsze informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy prostą notatkę w formie tabeli, schematu, kilkuzdaniowej wypowiedzi

• powtarza swoimi słowami ogólny sens usłyszanej wypowiedzi, opowiada fabułę usłyszanej historii

• rozpoznaje nastrój słuchanych komunikatów

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi

• określa temat i główną myśl tekstu

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych

• wybiera potrzebne informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

• rozpoznaje cechy życzeń, ogłoszenia, instrukcji, przepisu

• wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, posługuje się akapitami

• poprawnie artykułuje i akcentuje wyrazy, stosuje intonację zdaniową podczas głośnego czytania utworów

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera odpowiednie informacje ze słownika ortograficznego, encyklopedii, czasopisma, stron internetowych

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• nazywa swoje reakcje czytelnicze

• nazywa zabiegi stylistyczne w utworach literackich (epitet, porównanie, przenośnia, rym), rozumie funkcję obrazowania poetyckiego w liryce

• dostrzega cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz

użytkowe

• odróżnia autora od osoby mówiącej w utworze

• określa i nazywa elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: czas, miejsce, bohaterowie, zdarzenia

• wskazuje cechy baśni i legendy w utworze

• rozpoznaje elementy rytmu: wers, zwrotka, rym, refren

• zna pojęcia: gra aktorska, dekoracja, kostiumy, rekwizyty, inscenizacja, scena, widownia, próba

• przypisuje cechy bohaterom oraz ocenia ich postawy w odniesieniu do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość

• odczytuje sens utworów na poziomie semantycznym (dosłownym)

• odczytuje morał baśni

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• świadomie uczestniczy w sytuacji komunikacyjnej

• dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji, świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• formułuje pytania otwarte

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• wypowiada się w kilku logicznie ze sobą połączonych zdaniach na tematy związane
  z codziennością, otaczającą rzeczywistością, lekturą

• stosuje zwroty grzecznościowe i odpowiednie konstrukcje składniowe (np. tryb przypuszczający) podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem

• wskazuje wyrazy o znaczeniu dosłownym i metaforycznym

• składa życzenia, tworzy wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• wypowiada się w sposób uporządkowany: opowiada zdarzenia w porządku

chronologicznym, streszcza utwory fabularne

• opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, obraz, ilustrację, plakat, stosując słownictwo określające umiejscowienie w przestrzeni

• dobiera wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne

• recytuje utwór poetycki, oddając jego ogólny nastrój i sens

• stosuje zasady poprawnej wymowy i akcentowania wyrazów rodzimych

• posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

PISANIE

• stosuje podstawowe zasady ortografii dotyczące pisowni ó – u, rz – ż, ch – h i interpunkcji

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i potrafi zastosować odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• dzieli wyrazy na głoski i litery, rozróżnia funkcję zmiękczającą i sylabotwórczą i

w typowych przykładach

• konstruuje i zapisuje kilkuzdaniowe wypowiedzi poprawne pod względem logiczno-składniowym

• używa wypowiedzeń pojedynczych i złożonych

• w zależności do adresata i sytuacji świadomie dobiera wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• zapisuje pytania otwarte

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• samodzielnie zapisuje dialog

• dzieli wypowiedzi na części kompozycyjne

• tworzy ramowy plan wypowiedzi

• układa opowiadanie odtwórcze

• redaguje notatkę w formie prostego schematu, tabeli, planu

• zapisuje prostą instrukcję, np. przepis kulinarny, zasady gry

• tworzy opis przedmiotu, miejsca, krajobrazu, postaci, zwierzęcia, obrazu,

• ilustracji, plakatu, stosując słownictwo określające umiejscowienie w przestrzeni

• w liście prywatnym, dialogu, zaproszeniu stosuje odpowiedni układ graficzny

III. Kształcenie językowe

• Stosuje wiedzę językową w zakresie:

  • słownictwa (wykorzystuje wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne w tworzonym tekście, tworzy rodzinę wyrazów)

  • składni (konstruuje zdania pojedyncze proste i rozwinięte oraz wypowiedzenia złożone i równoważniki zdań, używa różnych typów wypowiedzeń: oznajmujących, rozkazujących, pytających, wykrzyknikowych)

  • fleksji (określa formę gramatyczną czasowników, rzeczowników, przymiotników; łączy wypowiedzenia składowe za pomocą spójnika w wypowiedzenie złożone; poprawnie zapisuje formy bezokoliczników oraz formy rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego czasowników w czasie przyszłym i przeszłym)

  • fonetyki (wykorzystuje umiejętność dzielenia wyrazów na sylaby przy przenoszeniu wyrazów do następnej linijki)

• stosuje zasady estetycznego zapisu tekstu

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• koncentruje uwagę podczas słuchania dłuższych wypowiedzi innych, a zwłaszcza odtwarzanych utworów

• odróżnia informacje ważne od mniej ważnych

• na podstawie słuchanego tekstu tworzy samodzielną notatkę: rysuje plan, ilustracje do tekstu, formułuje pytania

• właściwie odbiera intencje nadawcy komunikatu

• odczytuje przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio

• rozumie funkcję akapitu

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych

• wybiera i wykorzystuje informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi oraz samodzielnie tłumaczy przenośne znaczenie wybranych wyrazów, związków wyrazów w wypowiedzi

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w zaproszeniach, życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach

• rozumie funkcje części składowych wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• głośno czyta utwory, uwzględniając zasady poprawnej artykulacji i intonacji

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera informacje niewyrażone wprost z różnych źródeł, np. czasopism, stron internetowych

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• uzasadnia swoje reakcje czytelnicze

• analizuje elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: czas, miejsce, bohaterowie, zdarzenia

• identyfikuje baśń i legendę

• rozumie podstawową funkcję wersu, zwrotki, rymu

• rozumie funkcję akapitu jako logicznie wyodrębnionej całości w tekście

• objaśnia znaczenia porównań i przenośni w tekście

• wyodrębnia elementy dzieła filmowego, odróżnia film animowany i aktorski

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich postawy odnoszące się do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość

• odczytuje przesłanie utworu

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• przedstawia własne zdanie w rozmowie

• świadomie dobiera intonację zdaniową

• udziela odpowiedzi w formie krótkiej wypowiedzi

• uczestniczy w rozmowie związanej z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami

• łączy za pomocą odpowiednich spójników współrzędne związki wyrazowe w zdaniu

• wypowiada się w roli świadka i uczestnika zdarzeń

• stosuje poprawne formy gramatyczne rzeczownika, przymiotnika, czasownika

• gromadzi wyrazy określające i nazywające cechy charakteru na podstawie zachowań i postaw

• wypowiada się logicznie i w sposób uporządkowany: opowiada zdarzenia w porządku chronologicznym,

• streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe, zwłaszcza przysłówki

• w sposób uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, obraz, ilustrację, plakat, stosując słownictwo służące do formułowania ocen, opinii, emocji i uczuć

• objaśnia znaczenia dosłowne i metaforyczne wyrazów

• odróżnia wyrazy pokrewne od synonimów

• wygłasza tekst poetycki z pamięci, posługując się pauzą, barwą głosu

• stosuje się do zasad właściwego akcentowania wyrazów i intonowania wypowiedzeń

PISANIE

• stosuje poznane zasady ortografii dotyczące pisowni ó – u, rz – ż, ch – h i interpunkcji oraz potrafi je zastosować w sytuacjach nietypowych (np. wykorzystać wiedzę o wyrazach pochodnych i rodzinie wyrazów)

• w kilkuzdaniowych wypowiedziach związanych z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami łączy za pomocą odpowiednich spójników współrzędne związki wyrazowe

  i stosuje się do zasad interpunkcji

• w wypowiedziach stosuje poprawne formy gramatyczne rzeczownika, przymiotnika, czasownika

• w tekstach świadomie stosuje wyrazy bliskoznaczne

• w wypowiedziach gromadzi wyrazy określające i nazywające cechy charakteru na podstawie zachowań i postaw

• układa życzenia, zapisuje przepis, instrukcję, ogłoszenie

• stosuje akapit jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi

• pisze logiczne i uporządkowane pod względem chronologicznym opowiadanie, streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe, zwłaszcza przysłówki; opowiada z perspektywy świadka i uczestnika zdarzeń

• zapisuje dialog w opowiadaniu

• w sposób uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę,

  obraz, ilustrację, plakat, stosując słownictwo służące do formułowania ocen i opinii, emocji i uczuć

• dostrzega błędy ortograficzne i interpunkcyjne w tworzonej wypowiedzi i je poprawia

III. Kształcenie językowe

• Umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa (wzbogaca tworzony tekst wyrazami bliskoznacznymi i przeciwstawnymi)

• składni (stosuje różnorodne typy zdań: pojedyncze i złożone oraz równoważniki; celowo używa różnych typów wypowiedzeń: pytających, oznajmujących, wykrzyknikowych, rozkazujących w zależności od sytuacji komunikacyjnej; stosuje się do zasad poprawnej interpunkcji)

• fleksji (używa odmiennych części mowy w poprawnych formach)

• fonetyki (stosuje wiadomości z zakresu podziału wyrazów na litery, głoski i sylaby

w poprawnym ich zapisie)

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• przekazuje treść wysłuchanych wypowiedzi

• odczytuje przenośny sens wysłuchanych utworów prozatorskich i poetyckich

• wyraża swoje zdanie na temat wysłuchanego komunikatu

• nazywa intencje nadawcy komunikatu

CZYTANIE

• wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio i wykorzystuje je

w wypowiedzi np. opisującej lub oceniającej postać fikcyjną lub rzeczywistą

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych i wykorzystuje je w odczytywaniu

znaczeń dosłownych i przenośnych

• odczytuje i wykorzystuje treści zawarte w artykule, instrukcji, przepisie, tabeli, schemacie
  i notatce

• wskazuje i odczytuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach

• ma świadomość konstrukcji wypowiedzi i rozumie funkcje takich części składowych wypowiedzi, jak tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• głośno czyta utwory, wykorzystując umiejętność poprawnej artykulacji i intonacji, aby oddać sens odczytywanego tekstu

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera informacje wyrażone pośrednio w różnych źródłach, np. czasopismach, stronach internetowych; konfrontuje je z innymi źródłami

ALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• konfrontuje swoje reakcje czytelnicze z innymi odbiorcami

• objaśnia funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w utworze

epickim

• wykorzystuje wiedzę na temat wersu, zwrotki, rymu do interpretacji utworu

• objaśnia funkcję epitetów, porównań i przenośni w tekście

• wyróżnia wśród przekazów audiowizualnych programy informacyjne, rozrywkowe, reklamy

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich postawy odnoszące się do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość; konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• uzasadnia własne zdanie w rozmowie, podaje odpowiednie przykłady, stosuje się do reguł grzecznościowych

• rozpoczyna i podtrzymuje rozmowę na temat lektury czy dzieła filmowego

• udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym

i stylistycznym

• w rozmowie związanej z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje frazeologizmy związane z omawianą tematyką

• poprawnie stosuje formy czasu teraźniejszego oraz formy rodzaju męskoosobowego

i niemęskoosobowego w czasie przeszłym i przyszłym

• w opisie dzieła kultury stosuje słownictwo wyrażające stosunek odbiorcy wobec dzieła

• interpretuje przenośne treści utworów poetyckich przewidzianych w programie nauczania

• zaznacza akcenty logiczne, stosuje pauzy, dostosowuje tempo recytacji do treści utworu

• wzbogaca komunikat pozawerbalnymi środkami wypowiedzi

• dokonuje samokrytyki wypowiedzi i doskonali ją pod względem konstrukcji i języka

PISANIE

• komponuje poprawne pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym, fleksyjnym, składniowym wypowiedzi o przejrzystej, logicznej kompozycji z uwzględnieniem akapitów

• uzasadnia własne zdanie, podaje odpowiednie przykłady, np. z lektury

• udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym
  i stylistycznym

• w wypowiedziach związanych z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje frazeologizmy związane z omawianą tematyką

• komponuje i przekształca plan wypowiedzi

• pisze opowiadanie twórcze, list z perspektywy bohatera, baśń

• w opisie dzieła kultury stosuje słownictwo wyrażające stosunek odbiorcy wobec dzieła

dokonuje samodzielnej autokorekty napisanego tekstu

III. Kształcenie językowe

• Sprawnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa (dba o poprawność słownikową tworzonych wypowiedzi, odpowiednio dobiera wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne, wzbogacając tekst w zależności od formy wypowiedzi i sytuacji komunikacyjnej)

• składni (tworzy ciekawe pod względem składniowym wypowiedzi, stosuje się do zasad poprawności logiczno-składniowej, dba o poprawną interpunkcję wypowiedzeń złożonych)

• fleksji (w wypowiedziach stosuje w poprawnych formach odmienne i nieodmienne części mowy przewidziane w programie nauczania, w tym poprawnie stosuje formy czasu teraźniejszego oraz formy rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego w czasie przeszłym i przyszłym)

• fonetyki (biegle stosuje wiadomości z zakresu fonetyki i wykorzystuje je w poprawnym zapisie wyrazów)

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

odczytuje i wyjaśnia przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• czyta ze zrozumieniem na poziomie semantycznym i krytycznym, również teksty spoza listy lektur

• wykorzystuje treści zawarte w artykułach, instrukcjach, przepisach, tabelach, schematach i notatkach w tworzeniu własnych wypowiedzi

• odczytuje głośno utwory poetyckie i prozatorskie i je interpretuje

DOCIERANIE DO INFORMACJI- SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera i wykorzystuje informacje z różnych źródeł (np. czasopism, stron internetowych) we własnych wypowiedziach o charakterze informacyjnym lub oceniającym

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• porównuje funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w różnych utworach epickich

• wskazuje elementy baśni i legendy w innych tekstach kultury

• dostrzega różnice między celem programów informacyjnych, rozrywkowych, reklam

• odnosi się do postaw bohaterów fikcyjnych i opisuje otaczającą ich rzeczywistość

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• przedstawia własne stanowisko w związku ze sposobem rozwiązania problemu, wykonania zadania

• podejmuje rozmowę na temat przeczytanej lektury/dzieła także spoza kanonu lektur przewidzianych programem nauczania w klasie czwartej; omawia je w odniesieniu do innych dzieł także spoza kanonu lektur

• interpretuje metaforyczne i symboliczne treści utworów literackich i plastycznych

PISANIE

• tworzy samodzielne wypowiedzi cechujące się ciekawym ujęciem tematu, poprawną konstrukcją oraz właściwym doborem środków językowych

• wykazuje się szczególną dbałością o poprawność ortograficzną, interpunkcyjną,

• fleksyjną i składniową oraz estetykę zapisu wypowiedzi

III. Kształcenie językowe

• świadomie stosuje wiedzę językową w zakresie treści materiałowych przewidzianych programem nauczania słownictwa, składni, fleksji i fonetyki

OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA
DLA KLASY V

niedostateczny

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy piątej uniemożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń nie potrafi wykonać zadań o niewielkim poziomie trudności

dopuszczający

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy piątej umożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń potrafi wykonać zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim poziomie trudności

dostateczny

• poziom zdobytych umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy piątej pozwala na rozwijanie kompetencji ujętych w programie i wynikających
  z podstawy programowej

• uczeń wykonuje zadania teoretyczne i praktyczne typowe o średnim poziomie trudności ujętych w programie i wynikających z podstawy programowej

dobry

• uczeń poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania
  i wynikające z podstawy programowej, rozwiązuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne i praktyczne

bardzo dobry

• uczeń sprawnie się posługuje zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte w programie nauczania i wynikające z podstawy programowej, potrafi zastosować poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów
  w nowych sytuacjach

celujący

• uczeń biegle się posługuje zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych objętych programem nauczania i wynikających
  z podstawy programowej, proponuje rozwiązania nietypowe; jest twórczy, rozwija własne uzdolnienia

                             SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY V

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• skupia uwagę na krótkich wypowiedziach innych osób, rozumie ogólny sens słuchanych utworów, rozumie polecenia nauczyciela, wypowiedzi innych uczniów

• wskazuje najważniejsze informacje w wysłuchanym tekście, zwłaszcza w jego warstwie dosłownej, rozpoznaje proste intencje nadawcy

• reaguje na wypowiedzi innych werbalnie i niewerbalnie (mimiką, gestem, postawą)

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w prostych tekstach literackich oraz typowych sytuacjach znanych uczniowi z doświadczenia i obserwacji

• rozpoznaje proste intencje nadawcy, np. pytanie, prośbę, odmowę, przeprosiny, zaproszenie

• wskazuje najważniejsze informacje w odpowiednich fragmentach przeczytanego tekstu, zwłaszcza w dosłownej warstwie tekstu i wyrażone wprost

• odczytuje informacje zamieszczone na przykład w słowniczku przy tekście, przy obrazie

• rozumie ogólny sens czytanych utworów

• czyta teksty płynnie, stara się czytać je poprawnie pod względem artykulacyjnym

• stara się poprawnie akcentować wyrazy

• samodzielnie lub z niewielką pomocą nauczyciela lub uczniów wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, posługuje się akapitami

• rozpoznaje następujące formy wypowiedzi: życzenia, ogłoszenie, instrukcję, przepis

• wybiera najważniejsze informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wie, jakiego typu informacje znajdują się w słowniku ortograficznym, słowniku wyrazów bliskoznacznych i poprawnej polszczyzny

• potrafi sprawdzać pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym

• pod kierunkiem nauczyciela odszukuje wyrazy w słowniku wyrazów bliskoznacznych
  i sprawdza użycie związków w słowniku poprawnej polszczyzny

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• mówi o swoich reakcjach czytelniczych

• dostrzega zabiegi stylistyczne w utworach literackich, w tym funkcję obrazowania poetyckiego w liryce

• z pomocą nauczyciela wskazuje apostrofę, powtórzenia, zdrobnienia, obrazy poetyckie, uosobienie, ożywienie, wyraz dźwiękonaśladowczy

• zna pojęcia: autor, adresat i bohater wiersza

• odróżnia teksty użytkowe od literackich

• odróżnia utwory pisane wierszem i prozą

• krótko mówi o wybranych elementach świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: bohater, akcja, wątek, fabuła, wie, czym jest punkt kulminacyjny

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator)

• rozpoznaje na znanych z lekcji tekstach mit, bajkę, przypowieść i nowelę, podaje
  z pomocą nauczyciela ich główne cechy

• zna pojęcie morał, wyjaśnia go z pomocą nauczyciela

• zna pojęcia: wers, zwrotka, rym, refren, rytm

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie i film spośród innych przekazów
  i tekstów kultury

• przypisuje podstawowe cechy bohaterom oraz ocenia ich postawy w odniesieniu do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość

• z pomocą nauczyciela podejmuje próby odczytania sensu metaforycznego utworów

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• nawiązuje i podtrzymuje kontakt werbalny z innymi uczniami i nauczycielem, stosuje się do podstawowych reguł grzecznościowych właściwych podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem

• odróżnia sytuację oficjalną od nieoficjalnej i potrafi odpowiednio do typowej sytuacji komunikacyjnej skierować prośbę, pytanie, odmowę, wyjaśnienie, zaproszenie

• formułuje proste pytania i udziela prostych odpowiedzi pod względem konstrukcyjnym, stosuje wyrazy o znaczeniu dosłownym

• mówi na temat, opowiada o obserwowanych zdarzeniach, akcji książki, filmu

• wypowiada komunikaty zawierające proste informacje

• wyraża wprost swoje intencje

• w kilku zdaniach opisuje obraz, ilustrację, plakat oraz przedmiot, miejsce, postać, zwierzę itp.

• wygłasza tekst utworu z pamięci

• posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

• stara się poprawnie wymawiać i akcentować wyrazy

• składa skonwencjonalizowane życzenia, tworzy w punktach krótką wypowiedź
  o cechach instrukcji, np. zasady gry

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, dwukropek przy wyliczeniu, przecinek, myślnik w zapisie dialogu; dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu

• poprawnie zapisuje głoski miękkie

• zna i próbuje stosować podstawowe zasady dotyczące pisowni wielką literą oraz pisowni ó–u, rz–ż, ch–h

• zna podstawowe zasady dotyczące pisowni nie z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami, liczebnikami i czasownikami

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i stara się stosować odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• zna i próbuje stosować podstawowe zasady układu graficznego listu oficjalnego, wywiadu, ramowego i szczegółowego planu wypowiedzi, ogłoszenia, zaproszenia, instrukcji, przepisu kulinarnego, dziennika, pamiętnika, notatki, streszczenia

• z pomocą nauczyciela zapisuje list oficjalny, wywiad, plan ramowy i szczegółowy, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, kartki z dziennika i pamiętnika, notatkę i streszczenie

• pisze krótkie opowiadanie odtwórcze i twórcze, dba o następstwo zdarzeń

• tworzy kilkuzdaniowy opis obrazu, rzeźby i plakatu

• stara się stosować akapit jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi

• stara się, by wypowiedzi były czytelne

• konstruuje i zapisuje kilkuzdaniowe wypowiedzi poprawne pod względem logicznym, stara się, by były one poprawne pod względem językowym

• przepisuje cytat w cudzysłowie

III. Kształcenie językowe

Zna podstawową wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa (np. rozpoznaje zdrobnienia, potrafi dobrać parami wyrazy bliskoznaczne, stara się tworzyć poprawne związki wyrazowe)

• składni – konstruuje poprawne zdania pojedyncze, stosuje wielkie litery na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na końcu, rozróżnia zdania pojedyncze rozwinięte i nierozwinięte, złożone i równoważnik zdania, wskazuje podmiot i orzeczenie w typowym zdaniu, zna wypowiedzenia oznajmujące, rozkazujące i pytające, neutralne i wykrzyknikowe, wskazuje w zdaniu wyrazy, które łączą się ze sobą, rozpoznaje określenia rzeczownika i czasownika

• fleksji – odmienia według wzoru lub z niewielką pomcą nauczyciela rzeczownik, czasownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, potrafi podać przykłady zaimków, wskazuje czasowniki w różnych czasach, trybach, rzeczowniki własne i pospolite, przymiotniki, przysłówki i zaimki w zdaniu, przy pomocy nauczyciela określa formę odmiennych części mowy, oddziela temat od końcówki w wyrazach znanych z lekcji, stopniuje przymiotniki i przysłówki, odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych, rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no,
  -to), przyimek, partykułę i wykrzyknik

• fonetyki – zna alfabet, odróżnia głoskę od litery, z pomocą nauczyciela dzieli głoski na twarde i miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne, podaje przykłady głosek ustnych
  i nosowych, dzieli wyrazy znane z lekcji na głoski, dzieli wyrazy litery i sylaby, zna podstawowe reguły akcentowania wyrazów w języku polskim, stara się je stosować

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha innych ze zrozumieniem, uczestniczy w rozmowie, zadaje pytania, odpowiada

• wybiera najważniejsze informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy prostą notatkę
  w formie tabeli, schematu, kilkuzdaniowej wypowiedzi, rozpoznaje nastrój słuchanych komunikatów

• powtarza swoimi słowami ogólny sens usłyszanej wypowiedzi, opowiada fabułę usłyszanej historii, formułuje pytania

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w omawianych w klasie tekstach literackich oraz sytuacjach znanych uczniowi z doświadczenia

• rozpoznaje dosłowne intencje nadawcy

• przytacza informacje z odpowiednich fragmentów przeczytanego tekstu, zwłaszcza
  w dosłownej warstwie tekstu i wyrażone wprost

• określa temat i główną myśl tekstu, zwłaszcza na poziomie dosłownym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym

• poprawnie akcentuje i artykułuje większość wyrazów, stosuje intonację zdaniową podczas głośnego czytania utworów

• w prostych tekstach oddziela fakty od opinii

• wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, posługuje się akapitami

• rozpoznaje cechy życzeń, ogłoszenia, instrukcji, przepisu

• wybiera potrzebne informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• sprawdza pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym

• potrafi wybrać odpowiednie informacje ze słownika wyrazów bliskoznacznych, słownika poprawnej polszczyzny, encyklopedii, czasopisma, stron internetowych

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• nazywa swoje reakcje czytelnicze

• nazywa zabiegi stylistyczne w utworach literackich: apostrofa, powtórzenia, zdrobnienie, uosobienie, ożywienie, podmiot liryczny, (także zbiorowy), wyraz dźwiękonaśladowczy

• z niewielką pomocą nauczyciela odróżnia autora, adresata i bohatera wiersza

• dostrzega funkcję obrazowania poetyckiego w liryce

• dostrzega cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) i użytkowe

• określa i nazywa elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: wątek, akcja, fabuła, punkt kulminacyjny

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator), rozpoznaje narratora pierwszo-
  i trzecioosobowego

• wskazuje cechy mitu, bajki, przypowieści i noweli w utworze

• samodzielnie cytuje morał bajki i sens przypowieści

• rozpoznaje elementy rytmu: wers, zwrotkę, rym, refren

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie i film spośród innych przekazów
  i tekstów kultury, odczytuje je na poziomie dosłownym

• zna pojęcia: gra aktorska, reżyser, adaptacja, ekranizacja, a także odmiany filmu

• przypisuje cechy bohaterom oraz ocenia ich postawy w odniesieniu do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość

• opowiada, streszcza przeczytane teksty, odczytuje sens omawianych utworów na poziomie metaforycznym

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• świadomie uczestniczy w sytuacji komunikacyjnej, stosując się do reguł grzecznościowych; używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających) podczas rozmowy z osobą dorosłą
  i rówieśnikiem, a także w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych

• w typowych sytuacjach dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji, świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• formułuje pytania otwarte

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• wypowiada się w logicznie ze sobą połączonych zdaniach na tematy związane
  z codziennością, otaczającą rzeczywistością, lekturą, filmem itp.

• wypowiada się w sposób uporządkowany: opowiada zdarzenia w porządku chronologicznym, streszcza utwory fabularne, zdaje relację z wydarzenia

• opisuje obraz, ilustrację, plakat oraz przedmiot, miejsce, stosując słownictwo określające umiejscowienie w przestrzeni; krótko, ale w sposób uporządkowany opisuje postać, zwierzę, przedmiot itp.

• recytuje utwory poetyckie, oddając jego ogólny nastrój i sens

• stosuje zasady poprawnej wymowy i akcentowania wyrazów rodzimych

• składa życzenia, tworzy krótką wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• wskazuje wyrazy o znaczeniu dosłownym i metaforycznym

• dobiera wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne, z reguły stosuje poprawne związki wyrazowe

• posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, najczęściej stosuje podstawowe reguły interpunkcyjne dotyczące używania przecinka (np. przecinek przy wymienianiu) i dwukropka, myślnika w zapisie dialogu; dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu

• poprawnie zapisuje głoski miękkie, zna i najczęściej stosuje podstawowe zasady dotyczące pisowni ó–u, rz–ż, ch–h, pisowni nie z rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami, liczebnikami i czasownikami, cząstki -by z czasownikami

• potrafi wymienić najważniejsze wyjątki od poznanych reguł ortograficznych

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i potrafi zastosować odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• zna i stosuje podstawowe zasady układu graficznego listu oficjalnego, wywiadu, ramowego i szczegółowego planu wypowiedzi, ogłoszenia, zaproszenia, instrukcji, przepisu kulinarnego, dziennika, pamiętnika notatki, streszczenia

• zapisuje, uzwględniając większość niezbędnych elementów, krótki list oficjalny, kilkuzdaniowy wywiad, plan ramowy i (z pomocą nauczyciela) szczegółowy, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, kartkę z dziennika i pamiętnika, notatkę (np. w tabeli) i proste krótkie streszczenie

• układa opowiadanie odtwórcze i twórcze, zachowując właściwą kolejność zdarzeń, wprowadza podstawowe elementy opisu świata przedstawionego

• tworzy na ogół poprawny opis obrazu, rzeźby i plakatu, stosując słownictwo określające umiejscowienie w przestrzeni

• stosuje co najmniej trzy akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi (wstęp, rozwinięcie, zakończenie)

• na ogół zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi

• konstruuje i zapisuje kilkuzdaniowe wypowiedzi poprawne pod względem logiczno-składniowym

• używa wypowiedzeń pojedynczych i złożonych

• w zależności od adresata i sytuacji świadomie dobiera wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• stara się dostrzegać błędy ortograficzne i interpunkcyjne w tworzonej wypowiedzi i je poprawiać

• wyszukuje cytaty i zapisuje je w cudzysłowie

III. Kształcenie językowe

W typowych sytuacjach stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – wykorzystuje zdrobnienia, wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne
  w tworzonym tekście, tworzy poprawne związki wyrazowe

• składni – rozpoznaje i konstruuje zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte oraz wypowiedzenia złożone i równoważniki zdań, używa różnych typów wypowiedzeń: oznajmujących, rozkazujących, pytających, wykrzyknikowych; neutralnych, wskazuje podmiot i orzeczenie, łączy w związki wyrazowe wyrazy w zdaniu, rozpoznaje określenia rzeczownika i czasownika, konstruuje wykres zdania pojedynczego

• fleksji – rozpoznaje i odmienia typowe rzeczowniki (własne, pospolite), czasowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki, określa formę gramatyczną czasowników w różnych czasach, trybach, rozpoznaje na typowych przykładach typy liczebników, podaje przykłady zaimków i wyjaśnia ich funkcję, oddziela temat od końcówki w typowych wyrazach odmiennych, stopniuje przymiotniki i przysłówki, używa przyimków do określenia relacji czasowych i przestrzennych; poprawnie zapisuje czasowniki z cząstką -by, rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na
  -no, -to), stosuje wykrzykniki i partykuły, rozpoznaje zaimki w tekście)

• fonetyki – zna alfabet, wyjaśnia różnicę między głoską a literą, dzieli wyrazy na głoski, litery i sylaby, dzieli głoski na twarde i miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne, ustne
  i nosowe, potrafi je nazywać, wykorzystuje wiedzę na temat rozbieżności między mową a pismem do poprawnego zapisywania wyrazów, zna i stosuje podstawowe reguły akcentowania wyrazów w języku polskim, stara się je stosować

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• koncentruje uwagę podczas słuchania dłuższych wypowiedzi innych, a zwłaszcza odtwarzanych utworów

• wybiera potrzebne informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy notatkę w formie tabeli, schematu, punktów, kilkuzdaniowej wypowiedzi, rozpoznaje nastrój słuchanych komunikatów

• odróżnia informacje ważne od mniej ważnych

• na podstawie słuchanego tekstu tworzy samodzielną notatkę: pisze plan, formułuje pytania

• właściwie odbiera intencje nadawcy komunikatu

• odczytuje przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• krótko charakteryzuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w tekstach literackich oraz identyfikuje nadawcę i odbiorcę w sytuacjach znanych uczniowi z doświadczenia

• rozpoznaje dosłowne i symboliczne intencje nadawcy

• przytacza informacje zawarte w tekście, wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych, fakt od opinii

• omawia temat i główną myśl na poziomie dosłownym, formułuje ogólne wnioski, próbuje omówić je na poziomie przenośnym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym, stara się interpretować je głosowo

• głośno czyta utwory, uwzględniając zasady poprawnej artykulacji, akcentowania
  i intonacji

• wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie i rozumie ich funkcję, posługuje się akapitami

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w zaproszeniach, życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach, listach oficjalnych, dziennikach, pamiętnikach, relacjach

• wybiera i wykorzystuje informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi oraz samodzielnie tłumaczy przenośne znaczenie wybranych wyrazów, związków wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• w razie potrzeby sprawdza pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym

• wybiera informacje z różnych źródeł, np. czasopism, stron internetowych

• samodzielnie korzysta ze słowników wyrazów bliskoznacznych i poprawnej polszczyzny

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• nazywa i uzasadnia swoje reakcje czytelnicze

• odnajduje w omawianych tekstach apostrofy, powtórzenia, zdrobnienia, uosobienia, ożywienia, obrazy poetyckie, wyrazy dźwiękonaśladowcze i objaśnia ich znaczenie

• rozpoznaje autora, adresata i bohatera wiersza

• wskazuje obrazy poetyckie w liryce i rozumie ich funkcję

• wskazuje cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz użytkowe

• analizuje elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: narrator, akcja, fabuła, wątek, punkt kulminacyjny

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator), rozpoznaje narratora pierwszo-
  i trzecioosobowego

• identyfikuje mit, bajkę, przypowieść i nowelę, wskazuje ich cechy

• przytacza i parafrazuje morał bajki, odczytuje przesłanie utworu, np. przypowieści

• rozumie podstawową funkcję wersu, zwrotki, rymu, refrenu

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie i film spośród innych przekazów
  i tekstów kultury, omawia je na poziomie dosłownym i probuje je zinterpretować

• używa pojęć: gra aktorska, reżyser, adaptacja, ekranizacja, kadr, ujęcie, a także zna odmiany filmu, wyodrębnia elementy dzieła filmowego, odróżnia różne gatunki filmowe

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich postawy odnoszące się do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość

• odczytuje sens analizowanych utworów na poziomie semantycznym (dosłownym),
  a z niewielką pomocą nauczyciela – na poziomie przenośnym

• wskazuje neologizmy w tekście

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• przedstawia własne, logiczne zdanie w rozmowie, stosując się do reguł grzecznościowych; używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających) podczas rozmowy z osobą dorosłą
  i rówieśnikiem, a także w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych

• dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji, świadomie w typowych sytuacjach dobiera różne rodzaje wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące, świadomie dobiera intonację zdaniową

• udziela odpowiedzi w formie krótkiej, sensownej wypowiedzi

• łączy za pomocą odpowiednich spójników i przyimków współrzędne i podrzędne związki wyrazowe w zdaniu

• wypowiada się w roli świadka i uczestnika zdarzeń

• stosuje poprawne formy gramatyczne rzeczownika, przymiotnika, przysłówka, liczebnika i czasownika

• gromadzi wyrazy określające i nazywające na przykład cechy wyglądu i charakteru

• wypowiada się logicznie i w sposób uporządkowany: opowiada zdarzenia w porządku chronologicznym, streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe

• aktywnie uczestniczy w rozmowie związanej z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami

• w sposób logiczny i uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, przedmot, obraz, ilustrację, plakat, stosując właściwe tematowi słownictwo oraz słownictwo służące do formułowania ocen, opinii, emocji i uczuć

• wygłasza z pamięci teksty poetyckie, posługując się pauzą, barwą głosu

• świadomie posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

• stosuje się do zasad właściwego akcentowania wyrazów i intonowania wypowiedzeń

• składa życzenia, tworzy wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• odróżnia znaczenia dosłowne wyrazów od metaforycznych i objaśnia znaczenia metaforyczne

• dobiera i stosuje w swoich wypowiedziach wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne oraz poprawne związki wyrazowe

PISANIE

• bezbłędnie stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, stosuje w większości typowych sytuacji w swoich pracach podstawowe reguły interpunkcyjne dotyczące przecinka (np. przecinek przy wymienianiu oraz przed wybranymi zaimkami), dwukropka, myślnika; dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu

• poprawnie zapisuje głoski miękkie, zna i stosuje poznane zasady ortografii dotyczące pisowni ó–u, rz–ż, ch–h, nie z różnymi częściami mowy, -by z czasownikami
  i interpunkcji oraz potrafi je zastosować w sytuacjach nietypowych (np. wykorzystać wiedzę o wyrazach neutralnych i zdrobnieniach)

• zna i stosuje wyjątki od poznanych reguł ortograficznych

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i stosuje odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• zna i stosuje zasady układu graficznego listu oficjalnego, wywiadu, ramowego
  i szczegółowego planu wypowiedzi, ogłoszenia, zaproszenia, instrukcji, przepisu kulinarnego, dziennika, pamiętnika, notatki, streszczenia

• zapisuje, uwzględniając wszystkie niezbędne elementy, list oficjalny, wywiad, plan ramowy i szczegółowy, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, kartkę
  z dziennika i pamiętnika, notatkę (w różnych formach) i streszczenie

• układa spójne, uporządkowane pod względem chronologicznym poprawnie skomponowane opowiadanie odtwórcze/twórcze, stara się, aby były one wierne utworowi / pomysłowe, streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe, zwłaszcza przysłówki, przyimki i wyrażenia przyimkowe; opowiada z perspektywy świadka i uczestnika zdarzeń, wprowadza dialog, a także elementy innych form wypowiedzi, np. opis

• stosuje akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi

• w sposób uporządkowany opisuje obraz, ilustrację, plakat, rzeźbę, stosując słownictwo służące do formułowania ocen i opinii, emocji i uczuć

• zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi

• w wypowiedziach związanych z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami łączy za pomocą odpowiednich spójników i przyimków współrzędne i podrzędne związki wyrazowe i stosuje się do zasad interpunkcji

• w wypowiedziach stosuje poprawne formy gramatyczne rzeczownika, przymiotnika, liczebnika i czasownika we wszystkich trybach

• w wypowiedziach gromadzi wyrazy określające i nazywające cechy na przykład charakteru na podstawie zachowań i postaw

• dostrzega błędy ortograficzne i interpunkcyjne w tworzonej wypowiedzi i je poprawia

• sprawnie wyszukuje cytaty, zapisuje je w cudzysłowie i wprowadza do swojego tekstu

III. Kształcenie językowe

Umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – wzbogaca tworzony tekst na przykład zdrobnieniami, wyrazami bliskoznacznymi, przeciwstawnymi, związkami frazeologicznymi

• składni – rozpoznaje i stosuje różnorodne typy zdań: pojedynczych i złożonych oraz równoważniki; celowo używa różnych typów wypowiedzeń: pytających, oznajmujących, wykrzyknikowych, neutralnych, rozkazujących w zależności od sytuacji komunikacyjnej; wskazuje podmiot i orzeczenie, buduje spójne zdania pojedyncze, w których poprawnie łączy w związki wszystkie wyrazy; wzbogaca zdania, dodając przydawki, dopełnienia
  i okoliczniki; poprawnie rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu, tworząc wykres zdania pojedynczego, stosuje się do zasad poprawnej interpunkcji

• fleksji – rozpoznaje i poprawnie odmienia typowe rzeczowniki (własne, pospolite, konkretne, abstrakcyjne), czasowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki i określa ich formę, rozpoznaje czasy i typy liczebników, rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no, -to), wskazuje zaimki w tekście, podaje ich przykłady, wyjaśnia ich funkcję i stosuje je w celu uniknięcia powtórzeń, poprawnie używa krótszych i dłuższych form zaimków, używa odmiennych części mowy w poprawnych formach

• fonetyki – stosuje wiadomości z zakresu podziału wyrazów na litery, głoski i sylaby,
  a także różnic między pisownią i wymową w poprawnym ich zapisie, bezbłędnie dzieli głoski na ustne, nosowe, twarde, miękkie, dźwięczne, bezdźwięczne, dzieli na głoski wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów w języku polskim

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• przekazuje treść wysłuchanych wypowiedzi

• samodzielnie i krytycznie wybiera różnorodne informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy notatkę w formie dostosowanej do potrzeb (np. plan, tabela, schemat, kilkuzdaniowa wypowiedź), rozpoznaje nastrój i nazywa intencje nadawcy komunikatu

• odczytuje i omawia przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

• wyraża spójne zdanie na temat wysłuchanego komunikatu

CZYTANIE

• charakteryzuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w tekstach literackich oraz identyfikuje nadawcę i odbiorcę w sytuacjach znanych uczniowi z doświadczenia

• wyjaśnia dosłowne i symboliczne intencje nadawcy

• przytacza i wyjaśnia informacje w tekście, wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio i wykorzystuje je w wypowiedzi na przykład opisującej lub oceniającej postać fikcyjną lub rzeczywistą

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych, fakty od opinii i wykorzystuje je
  w odczytywaniu znaczeń dosłownych i przenośnych, dokonuje selekcji materiału na podstawie faktów i opinii zawartych w tekście

• szczegółowo omawia temat i główną myśl tekstu na poziomie dosłownym i przenośnym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym, interpretuje je głosowo, zwracając uwagę na przykład na wyrażane emocje i interpunkcję

• głośno czyta utwory, wykorzystując umiejętność poprawnej artykulacji i intonacji, aby oddać sens odczytywanego tekstu; poprawnie akcentuje wyrazy, również te, które
  w języku polskim akcentuje się nietypowo

• ma świadomość konstrukcji wypowiedzi, rozumie funkcje takich części składowych wypowiedzi, jak tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• świadomie posługuje się akapitami w celu oddzielania od siebie poszczególnych zagadnień

• płynnie oddziela fakty od opinii w dłuższych tekstach

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach, listach oficjalnych, dziennikach i pamiętnikach

• odczytuje i twórczo wykorzystuje treści zawarte w artykule, instrukcji, przepisie, tabeli, schemacie i notatce

• wskazuje i odczytuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• systematycznie korzysta ze słownika ortograficznego

• wybiera informacje wyrażone pośrednio w różnych źródłach, np. czasopismach, stronach internetowych; konfrontuje je z innymi źródłami

• świadomie używa słowników wyrazów bliskoznacznych i poprawnej polszczyzny w celu wzbogacenia warstwy językowej tekstu

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• swobodnie opowiada o swoich reakcjach czytelniczych, nazywa je, uzasadnia; ocenia
  i opisuje utwór, konfrontuje swoje reakcje czytelnicze z innymi odbiorcami

• odnajduje w utworze poetyckim apostrofy, powtórzenia, zdrobnienia, uosobienia, ożywienia, obrazy poetyckie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, objaśnia ich funkcję
  i znaczenie przenośne

• rozpoznaje autora, adresata i bohatera wiersza, nie utożsamiając ich ze sobą; wykorzystuje wiedzę na temat podmiotu lirycznego, adresata i bohatera wiersza do interpretacji utworu

• szczegółowo omawia obrazy poetyckie w wierszu i ich funkcję w utworze

• szczegółowo omawia cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz użytkowe

       • objaśnia funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w utworze epickim

• identyfikuje mit, bajkę, przypowieść i nowelę, szczegółowo omawia ich cechy

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator), rozpoznaje narratora trzecioosobowego i dostrzega różnice między narracją pierwszo- i trzecioosobową

• objaśnia morał bajki na poziomie metaforycznym, samodzielnie odczytuje przesłanie utworu, np. przypowieści

• rozumie funkcję: wersu, zwrotki, rymu, refrenu w ukształtowaniu brzmieniowej warstwy tekstu

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie i film spośród innych przekazów
  i tekstów kultury, interpretuje je na poziomie dosłownym i przenośnym

• funkcjonalnie używa w swoich wypowiedziach pojęć z zakresu filmu i radia, m.in. gra aktorska, reżyser, scenariusz, adaptacja (filmowa, muzyczna, radiowa itd.), ekranizacja, kadr, ujęcie, słuchowisko; wyróżnia wśród przekazów audiowizualnych słuchowiska
  i różne gatunki filmowe

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich postawy odnoszące się do różnych wartości, konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami i doświadczeniami innych bohaterów literackich

• samodzielnie odczytuje sens utworów na poziomie dosłownym i przenośnym

• rozumie pojęcie neologizm, wskazuje neologizmy w tekście, rozumie zasady ich tworzenia

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• uzasadnia własne zdanie w rozmowie, podaje odpowiednie przykłady, stosuje się do reguł grzecznościowych, świadomie używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających) podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem, a także w różnorodnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych

• dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji, świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające
  i rozkazujące

• rozpoczyna i podtrzymuje rozmowę na temat lektury czy dzieła filmowego

• udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym
  i stylistycznym, świadomie dobiera intonację zdaniową,

• poprawnie stosuje formy czasownika w różnych trybach, w zależności od kontekstu
  i adresata wypowiedzi

• w rozmowie związanej z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje poprawny język, bogate słownictwo oraz frazeologizmy związane z omawianą tematyką

• w sposób przemyślany i uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, obraz, ilustrację, plakat, stosując bogate i właściwe tematowi słownictwo oraz słownictwo służące do formułowania ocen, opinii, emocji i uczuć

• zaznacza akcenty logiczne, stosuje pauzy, dostosowuje tempo recytacji do treści wygłaszanych z pamięci lub recytowanych utworów

• interpretuje przenośne treści utworów poetyckich przewidzianych w programie nauczania

• swobodnie dobiera i stosuje w swoich wypowiedziach wyrazy bliskoznaczne
  i przeciwstawne oraz poprawne związki wyrazowe

• świadomie wzbogaca komunikat pozawerbalnymi środkami wypowiedzi

• stosuje się do zasad właściwego akcentowania wyrazów (również akcentowanych nietypowo) i intonowania wypowiedzeń

• składa pomysłowe życzenia, tworzy precyzyjną wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• dokonuje samokrytyki wypowiedzi i doskonali ją pod względem konstrukcji i języka

PISANIE

• bezbłędnie stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, systematycznie stosuje poznane reguły interpunkcyjne, stosuje w swoich pracach dwukropek, myślnik, wielokropek, średnik; dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu

• komponuje poprawne pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym, fleksyjnym, składniowym wypowiedzi o przejrzystej, logicznej kompozycji z uwzględnieniem akapitów; płynnie stosuje poznane reguły ortograficzne, zna i stosuje wyjątki od nich

• bezbłędnie odróżnia nazwy własne od pospolitych i bezbłędnie stosuje zasady dotyczące pisowni wielką literą

• pisze bezbłędnie pod względem kompozycyjnym i treściowym list oficjalny, wywiad, ramowy i szczegółowy plan wypowiedzi, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, dziennik, pamiętnik, notatkę biograficzną, streszczenie

• zapisuje, uwzględniając wszystkie niezbędne elementy, list oficjalny, wywiad, plan ramowy i szczegółowy, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, kartkę
  z dziennika i pamiętnika, notatkę biograficzną (w różnych formach) i streszczenie, dba
  o ciekawą formę swojego tekstu i/lub rzetelność zawartych w nim danych

• układa szczegółowe/pomysłowe, wyczerpujące, poprawnie skomponowane opowiadanie odtwórcze/twórcze, list z perspektywy bohatera, list oficjalny, dziennik i pamiętnik, streszcza przeczytane utwory literackie, zachowując porządek chronologiczny
  i uwzględniając hierarchię wydarzeń

• świadomie wprowadza dialog do opowiadania jako element rozbudowanej kompozycji, wprowadza inne formy wypowiedzi, np. opisu, charakterystyki bezpośredniej, świadomie stara się różnicować język bohaterów i narratora

• w wypowiedziach pisemnych konsekwentnie stosuje akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi (wstęp, rozwinięcie, zakończenie)

• zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi, dba, aby zapis jego wypowiedzi ułatwiał odbiorcy jej czytanie

• tworzy szczegółowy, dobrze skomponowany opis obrazu, rzeźby i plakatu, stosując właściwe danej dziedzinie szuki nazewnictwo i słownictwo służące do formułowania ocen i opinii, emocji i uczuć

• uzasadnia własne zdanie, podaje odpowiednie przykłady, np. z lektury

• udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym
  i stylistycznym

• w wypowiedziach związanych z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje bogate słownictwo, frazeologizmy związane z omawianą tematyką; jego język jest poprawny

• dokonuje samodzielnej autokorekty napisanego tekstu pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym, stylistycznym i treściowym

• sprawnie wyszukuje cytaty, zapisuje je w cudzysłowie, szczególnie dba o całkowicie wierny zapis cytatu, potrafi płynnie wprowadzić cytat do własnego tekstu

III. Kształcenie językowe

Sprawnie stosuje i wykorzystuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – dba o poprawność słownikową tworzonych wypowiedzi, samodzielnie dobiera zdrobnienia, wyrazy bliskoznaczne, przeciwstawne i frazeologizmy, wzbogacając tekst w zależności od formy wypowiedzi i sytuacji komunikacyjnej

• składni – swobodnie rozpoznaje różne typy zdań pojedynczych (pytające, oznajmujące, rozkazujące, neutralne, wykrzyknikowe, nierozwinięte, rozwinięte), zdania złożone, równoważniki zdań, wskazuje podmiot i orzeczenie, tworzy ciekawe pod względem składniowym wypowiedzi, stosuje się do zasad poprawności logiczno-składniowej, wzbogaca zdania, dodając przydawki, dopełnienia i okoliczniki, dba o poprawne łączenie wyrazów w związki i interpunkcję wypowiedzeń złożonych)

• fleksji – rozpoznaje i stosuje w wypowiedziach w poprawnych formach odmienne
  i nieodmienne części mowy przewidziane w programie nauczania, bezbłędnie określa formę odmiennych części mowy, w tym poprawnie rozpoznaje i odmienia rzeczowniki (własne, pospolite, konkretne, abstrakcyjne), stosuje formy różnych czasów i trybów czasownika, typy liczebnika, zaimki, rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no, -to), zastępuje rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki i liczebniki odpowiednimi zaimkami, poprawnie stosuje krótsze i dłuższe formy zaimków, wykorzystuje wiedzę o obocznościach w odmianie wyrazów do pisowni poprawnej pod względem ortograficznym

• fonetyki – biegle stosuje wiadomości z zakresu fonetyki i wykorzystuje je
  w poprawnym zapisie wyrazów, stosuje w praktyce wszystkie poznane zasady akcentowania wyrazów

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• odczytuje i wyjaśnia przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• samodzielnie czyta ze zrozumieniem na poziomie semantycznym i krytycznym, również teksty spoza listy lektur

• wykorzystuje treści zawarte w artykułach, instrukcjach, przepisach, tabelach, schematach i notatkach biograficznych w tworzeniu własnych, samodzielnych wypowiedzi

• odczytuje głośno i wygłasza z pamięci utwory poetyckie i prozatorskie oraz je interpretuje

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera i twórczo wykorzystuje informacje z różnych źródeł (np. czasopism, stron internetowych) we własnych wypowiedziach o charakterze informacyjnym lub oceniającym

• szuka inspiracji do wzbogacenia swoich tekstów w słownikach wyrazów bliskoznacznych i poprawnej polszczyzny

• dba o czystość i poprawność swojej wypowiedzi, korzystając z różnych źródeł: słowników, poradników, audycji radiowych i programów telewizyjnych

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• porównuje funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w różnych utworach epickich

• wskazuje elementy mitu, bajki, przypowieści w innych tekstach kultury

• dostrzega różnice między celem programów informacyjnych, rozrywkowych, reklam

• odnosi się do postaw bohaterów fikcyjnych i opisuje otaczającą ich rzeczywistość

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• przedstawia własne stanowisko w związku ze sposobem rozwiązania problemu, wykonania zadania

• podejmuje rozmowę na temat przeczytanej lektury/dzieła także spoza kanonu lektur przewidzianych programem nauczania w klasie piątej; omawia je w odniesieniu do innych dzieł także spoza kanonu lektur

• interpretuje metaforyczne i symboliczne treści utworów literackich i plastycznych

PISANIE

• tworzy samodzielne wypowiedzi cechujące się ciekawym twórczym ujęciem tematu, poprawną konstrukcją oraz właściwym doborem środków językowych

• wykazuje się szczególną dbałością o poprawność ortograficzną, interpunkcyjną, fleksyjną i składniową oraz estetykę zapisu wypowiedzi

III. Kształcenie językowe

• świadomie stosuje i twórczo wykorzystuje wiedzę językową w zakresie treści materiałowych przewidzianych programem nauczania słownictwa, składni, fleksji
  i fonetyki

                             OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA
                                         DLA KLASY VI

niedostateczny

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy szóstej uniemożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń nie potrafi wykonać zadań o niewielkim poziomie trudności

dopuszczający

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy szóstej umożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń potrafi wykonać zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim poziomie trudności

dostateczny

• poziom zdobytych umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy szóstej pozwala na rozwijanie kompetencji ujętych w programie i wynikających
  z podstawy programowej

• uczeń wykonuje zadania teoretyczne i praktyczne typowe o średnim poziomie trudności ujętych w programie i wynikających z podstawy programowej

dobry

• uczeń poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania
  i wynikające z podstawy programowej, rozwiązuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne i praktyczne

bardzo dobry

• uczeń sprawnie się posługuje zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte w programie nauczania i wynikające z podstawy programowej, potrafi zastosować poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów
  w nowych sytuacjach

celujący

• uczeń biegle się posługuje zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych objętych programem nauczania i wynikających
  z podstawy programowej, proponuje rozwiązania nietypowe; jest twórczy, rozwija własne uzdolnienia

                         SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY VI

(umiejętności ucznia – absolwenta drugiego etapu edukacyjnego szkoły podstawowej)

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• skupia uwagę na krótkich i dłuższych wypowiedziach innych osób, rozumie ogólny sens słuchanych utworów, polecenia nauczyciela, wypowiedzi innych uczniów

• wskazuje najważniejsze informacje w wysłuchanym tekście, zwłaszcza w jego warstwie dosłownej, rozpoznaje proste intencje nadawcy

• reaguje na wypowiedzi innych werbalnie i niewerbalnie (mimiką, gestem, postawą)

• powtarza ogólny sens usłyszanej wypowiedzi, prostego tekstu poetyckiego, fabuły usłyszanej historii

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w prostych tekstach literackich i użytkowych

• rozpoznaje proste intencje nadawcy, np. pytanie, prośbę, zachętę, odmowę, przeprosiny, zaproszenie

• wskazuje najważniejsze informacje w odpowiednich fragmentach przeczytanego tekstu, zwłaszcza w jego dosłownej warstwie i wyrażone wprost

• rozumie ogólny sens czytanych utworów

• czyta teksty płynnie, stara się czytać je poprawnie pod względem artykulacyjnym

• stara się poprawnie akcentować wyrazy

• samodzielnie lub z niewielką pomocą wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• rozpoznaje życzenia, ogłoszenie, instrukcję, przepis, list, dedykację

• wybiera njważniejsze informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu, potrafi odszukać
  i poprawnie przepisać cytat na zadany temat

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• potrafi sprawdzić pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym, korzystać ze słownika języka polskiego, słownika wyrazów obcych

• potrafi odszukać wyrazy w słowniku wyrazów bliskoznacznych, umie z pomocą nauczyciela sprawdzić użycie związków w słowniku poprawnej polszczyzny

• potrafi znaleźć prostą informację w internecie, stara się wyszukiwać wiarygodne informacje

• z pomocą bibliotekarza korzysta z zasobów bibliotecznych, w tym ze słowników specjalnych, np. terminów literackich

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• krótko mówi o swoich reakcjach czytelniczych i temacie utworu

• dostrzega zabiegi stylistyczne w znanych mu z lekcji utworach literackich, w tym funkcję obrazowania poetyckiego w liryce; z pomocą nauczyciela wskazuje w znanych mu z lekcji utworach typowe przykłady następujących środków poetyckich: epitet, porównanie, przenośnia, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, apostrofa, powtórzenie, zdrobnienie, zgrubienie, anafora, pytanie reoryczne, i podaje ich przykłady

• zna i wyjaśnia pojęcia podmiot liryczny, autor, adresat wiersza i bohater wiersza

• odróżnia teksty użytkowe od literackich, z pomocą nauczyciela rozpoznaje tekst publicystyczny, informacyjny, reklamowy

• odróżnia utwory pisane wierszem i prozą, stosuje terminy wiersz, proza

• krótko i na ogół trafnie określa wybrane elementy świata przedstawionego w utworze epickim omówionym na lekcji, takie jak: czas i miejsce wydarzeń, akcja, wątek główny, fabuła, wydarzenia, bohater (pozytywny – negatywny), z pomocą nauczyciela określa wątki poboczne utworu i punkt kulminacyjny

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator)

• odróżnia dialog od monologu

• rozpoznaje na znanych z lekcji tekstach mit, bajkę, hymn, legendę, przypowieść i nowelę, dziennik, pamiętnik, powieść, podaje ich główne cechy, nazywa rodzaj omówionej na lekcji powieści (obyczajowej, fantasy, fantastycznonaukowej, historycznej, przygodowej)

• zna pojęcie morał, wyjaśnia go z pomocą nauczyciela

• zna pojęcia: wers, zwrotka, rym, refren, liczba sylab w wersie, wskazuje je w wierszach znanych z lekcji

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie, film, program telewizyjny (np. informacyjny, rozrywkowy) spośród innych przekazów i tekstów kultury, operuje podstawowym słownictwem związanym z teatrem (np. akt, kurtyna, gra aktorska, publiczność, rekwizyt, rola, dekoracja, efekty specjalne), dostrzega różnice fabularne między tekstem literackim a jego adaptacją

• odczytuje treść komiksu

• wymienia tytuły filmów, seriali, spektakli, programów radiowych i telewizyjnych, wysłuchane koncerty, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży

• przypisuje podstawowe cechy bohaterom, krótko opowiada o ich doświadczeniach oraz ocenia ich postawy w odniesieniu do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość, koleżeńskość – egoizm, pracowitość – lenistwo

• rozumie pojęcie fikcji literackiej, potrafi (z reguły poprawnie) odszukać w utworze poznanym na lekcji elementy prawdziwe, prawdopodobne (realistyczne) i fantastyczne

• odczytuje sens utworów na poziomie semantycznym (dosłownym), a z pomocą nauczyciela na poziomie symbolicznym

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• nawiązuje i podtrzymuje kontakt werbalny z innymi uczniami i nauczycielem, stosuje się do podstawowych reguł grzecznościowych obowiązujących podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem

• odróżnia sytuację oficjalną od nieoficjalnej i potrafi odpowiednio do sytuacji komunikacyjnej skierować prośbę, pytanie, odmowę, wyjaśnienie, zaproszenie; stara się stosować język adekwatny do różnych sytuacji, odróżnia język oficjalny od nieoficjalnego

• formułuje pytania i udziela prostych pod względem konstrukcyjnym odpowiedzi, stosuje wyrazy o znaczeniu dosłownym

• mówi na temat, opowiada o zdarzeniach, akcji książki, filmu

• wypowiada komunikaty zawierające proste informacje

• wyraża wprost swoje intencje

• w kilku zdaniach opisuje obraz, ilustrację, plakat, przedmiot, miejsce, postać, zwierzę

• wygłasza z pamięci tekst utworu poetyckiego

• potrafi wygłosić kilkuzdaniowe, schematyczne przemówienie, operając się na materiale lekcyjnym

• posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

• stara się poprawnie wymawiać i akcentować wyrazy

• składa skonwencjonalizowane życzenia, tworzy krótką wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• potrafi sformułować prostą tezę i dobrać argument oraz przykład do tezy, krótko uzasadnia swoją opinię

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, potrafi zastosować dwukropek, przecinek, myślnik (również w zapisie dialogu), cudzysłów, rozumie funkcję średnika, nawiasu i wielokropka w zdaniu

• dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu, stosuje akapit, oznaczając
  w nim wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• poprawnie zapisuje głoski miękkie, zna i próbuje stosować podstawowe zasady dotyczące pisowni ó–u, rz–ż, ch–h

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i stara się stosować odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• potrafi wymienić niektóre spójniki, przed którymi stawia się przecinek / nie stawia się przecinka, stara się oddzielać przecinkiem zdania składowe w zdaniu złożonym

• zna podstawowe zasady układu graficznego listu oficjalnego i nieoficjalnego, wywiadu, ramowego i szczegółowego planu wypowiedzi, instrukcji, przepisu kulinarnego, kartki
  z dziennika, pamiętnika, streszczenia, sprawozdania z wydarzenia; zapisuje je z niewielką pomocą nauczyciela; potrafi zapisać proste życzenia, dedykację, podziękowania, ogłoszenie, zaproszenie

• pisze krótkie opowiadanie odtwórcze i twórcze, dba o następstwo zdarzeń

• pisze kilkuzdaniowy tekst o charakterze argumentacynjym na tematy związane
  z codziennym życiem

• sporządza krótką charakterystykę na podstawie planu i słownictwa zgromadzonego na lekcji

• próbuje zredagować kilkuzdaniowy opis przeżyć

• tworzy kilkuzdaniowy opis obrazu, rzeźby i plakatu, opisując usytuowanie elementów, ich kształt, wielkość i kolorystykę

• w dłuższych formach wypowiedzi pisemnych stara się stosować akapit jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi

• jego wypowiedzi są czytelne

• konstruuje i zapisuje kilkuzdaniowe wypowiedzi poprawne pod względem logicznym, stara się, aby były poprawne pod względem językowym

• rozróżnia współczesne formy komunikatów (np. e-mail, SMS) i odpowiednio się nimi posługuje, zachowując podstawowe zasady etykiety językowej

III. Kształcenie językowe

Stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – np. rozpoznaje zdrobnienia, potrafi dobrać parami wyrazy bliskoznaczne
  i antonimy, stara się tworzyć poprawne związki wyrazowe, podaje przykłady wyrazów wieloznacznych, związków frazeologicznych, przysłów

• składni – wymienia rodzaje zdań: pojedyncze oznajmujące, rozkazujące, pytające, zdania złożone; konstruuje poprawne zdania pojedyncze; stosuje wielkie litery na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na końcu; rozróżnia zdania pojedyncze, złożone i równoważnik zdania; wskazuje podmiot (wyrażony rzeczownikiem) i orzeczenie (czasownikowe) w typowym zdaniu; wie, że podmiot można wyrazić różnymi częściami mowy; odszukuje orzeczenie imienne w zdaniach znanych z lekcji; wymienia pozostałe części zdania: przydawka, dopełnienie, okolicznik, podaje pytania, na które odpowiadają; zna pojęcia związek wyrazowy, wyraz nadrzędny, wyraz podrzędny, grupa podmiotu, grupa orzeczenia; wskazuje w zdaniu wyrazy, które się ze sobą łączą; rozpoznaje określenia rzeczownika i czasownika; z pomocą nauczyciela lub odnosząc się do schematu sporządza wykres zdania pojedynczego; rozpoznaje na przykładach z lekcji zdanie złożone współrzędnie i podrzędnie; sporządza wykres prostego, krótkiego zdania złożonego)

• fleksji – rozpoznaje i odmienia rzeczowniki o typowej odmianie, czasowniki, przymiotniki, liczebniki i wymienia większość ich typów; podaje pytania, na które odpowiadają odmienne i nieodmienne części mowy; podaje przykłady różnych rodzajów liczebników, zaimków, odmienia zaimki; z reguły poprawnie określa czas, osobę, liczbę, rodzaj, tryb czasownika, a z niewielką pomocą nauczyciela aspekt: dokonany, niedokonany, stronę czasownika; wskazuje rzeczowniki własne i pospolite; odmienia i stopniuje przymiotniki; oddziela temat od końcówki w wyrazach znanych z lekcji; stopniuje przysłówki; rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no, -to); podaje przykłady przyimka, partykuły, spójnika i wykrzyknika; poprawnie odmienia najbardziej popularne wyrazy o nietypowej odmianie; odmienia według wzoru czasowniki typu wziąć

• fonetyki – zna alfabet, odróżnia głoskę od litery, przy pomocy nauczyciela dzieli głoski na twarde i miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne; podaje przykłady głosek ustnych i nosowych, dzieli wyrazy znane z lekcji na głoski, litery i sylaby; zna podstawowe reguły akcentowania wyrazów w języku polskim i stara się je stosować

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha innych ze zrozumieniem, uczestniczy w rozmowie, zadaje pytania, odpowiada

• wybiera najważniejsze informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy prostą notatkę w formie tabeli, schematu, kilkuzdaniowej wypowiedzi, rozpoznaje główne intencje nadawcy
  i nastrój słuchanych komunikatów

• powtarza swoimi słowami ogólny sens usłyszanej wypowiedzi, tekstu poetyckiego, opowiada fabułę usłyszanej historii, formułuje pytania

CZYTANIE

• identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w tekstach literackich i użytkowych

• rozpoznaje dosłowne intencje nadawcy

• przytacza informacje z odpowiednich fragmentów przeczytanego tekstu, zwłaszcza w jego dosłownej warstwie i wyrażone wprost

• określa temat i główną myśl tekstu na poziomie dosłownym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym

• poprawnie akcentuje i artykułuje większość wyrazów, stosuje intonację zdaniową podczas głośnego czytania utworów

• oddziela fakty od opinii w prostych tekstach

• wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, śródtytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• rozpoznaje cechy życzeń, ogłoszenia, instrukcji, przepisu, dedykacji, podziękowania, listu

• wybiera potrzebne informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu, wyszukuje cytaty na zadany temat i poprawnie je zapisuje

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• sprawdza pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym, korzysta ze słownika języka polskiego, słownika wyrazów obcych, potrafi znaleźć hasło w słowniku frazeologicznym, potrafi wybrać odpowiednie informacje ze słownika wyrazów bliskoznacznych, słownika poprawnej polszczyzny, encyklopedii

• rozwija umiejętności posługiwania się technologią informacyjną oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do swoich potrzeb

• stara się rozwijać umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji

• zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• nazywa swoje reakcje czytelnicze, określa temat czytanego utworu i próbuje określić jego problematykę

• nazywa zabiegi stylistyczne w utworach literackich (epitet, porównanie, przenośnię, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, apostrofę, powtórzenia, zdrobnienia, zgrubienia, obrazy poetyckie, anaforę, pytanie reoryczne)

• z niewielką pomocą nauczyciela odróżnia autora, adresata i bohatera wiersza
  w analizowanym tekście

• dostrzega cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz użytkowe; rozpoznaje tekst publicystyczny, informacyjny, reklamowy

• określa i nazywa elementy świata przedstawionego w poznanym na lekcji utworze epickim, takie jak: czas i miejsce wydarzeń, wątek (główny i poboczny), akcja, fabuła, wydarzenia, punkt kulminacyjny, bohater (pozytywny – negatywny, główny, drugoplanowy)

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator), rozpoznaje narratora pierwszo-
  i trzecioosobowego

• wskazuje w poznanym na lekcji utworze cechy mitu, bajki, hymnu, przypowieści i noweli, legendy, dziennika, pamiętnika, powieści; wymienia gatunki powieści (obyczajowa, fantasy, fantastycznonaukowa, historyczna, przygodowa) i podaje jej cechy, potrafi określić rodzaj powieści omówionej na lekcji i podać jej cechy

• odróżnia dialog od monologu, wskazuje je w utworze

• cytuje morał bajki i wyjaśnia dosłowny sens przypowieści

• rozpoznaje w utworach wierszowanych elementy rytmu: wers, zwrotkę, rym (dokładny – niedokładny), refren, liczba sylab w wersie

• rozpoznaje wiersz biały

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie, film, program telewizyjny (np. rozrywkowy, informacyjny, edukacyjny) spośród innych przekazów i tekstów kultury, odczytuje je na poziomie dosłownym

• odczytuje komiks i wymienia jego cechy

• zna pojęcia związane z teatrem i filmem (gra aktorska, reżyser, rekwizyt, dekoracja, antrakt, adaptacja, ekranizacja, efekty specjalne, fabuła), a także odmiany filmu, wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), wskazuje różnice fabularne między tekstem literackim a jego adaptacją

• odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży, wskazuje wśród nich te, które mu się podobają

• określa doświadczenia bohaterów, przypisuje im cechy oraz określa i ocenia ich postawy w odniesieniu do takich wartości, jak np. miłość – nienawiść, przyjaźń – wrogość, koleżeństwo – egoizm, pracowitość – lenistwo

• rozumie i wyjaśnia pojęcie fikcji literackiej, potrafi odszukać w utworze elementy prawdziwe, prawdopodobne (realisyczne) i fantastyczne

• odczytuje sens utworów na poziomie semantycznym (dosłownym) ) i typowych – na poziomie symbolicznym

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• uczestniczy w sytuacji komunikacyjnej, stosując się do reguł grzecznościowych, używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających, wyrażeń grzecznościowych) podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem, a także w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, stara się budować kontakt ze słuchaczem, np. za pomocą apostrof, wypowiedzi nacechowanych emocjonalnie

• dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji, świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń: proste i rozwinięte, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące; potrafi dostosować swoją wypowiedź do sytuacji oficjalnej i nieoficjalnej

• formułuje pytania otwarte i zamknięte

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• wypowiada się w logicznie ze sobą połączonych zdaniach na tematy związane
  z codziennością, otaczającą nas rzeczywistością, lekturą, utworem poetyckim, filmem itp.

• wypowiada się w sposób uporządkowany: opowiada zdarzenia w porządku chronologicznym, streszcza utwory fabularne, zdaje relację z wydarzenia

• opisuje obraz, ilustrację, plakat oraz przedmiot, miejsce, stosując słownictwo określające umiejscowienie w przestrzeni; krótko, ale w sposób uporządkowany opisuje postać, zwierzę, przedmiot

• recytuje utwory poetyckie, oddając ich ogólny nastrój i sens

• wygłasza krótkie przemówienie na tematy związane z codziennym życiem i bieżącym materiałem lekcyjnym

• stosuje zasady poprawnej wymowy i akcentowania wyrazów rodzimych

• składa życzenia, tworzy krótką wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• wskazuje wyrazy o znaczeniu dosłownym i metaforycznym

• dobiera wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne, z reguły stosuje poprawne związki wyrazowe

• świadomie posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

• formułuje tezę i podaje do niej proste argumenty i przykłady, logicznie uzasadnia swoją opinię

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, stosuje podstawowe reguły interpunkcyjne dotyczące użycia przecinka (np. przy wymienianiu, przed niektórymi spójnikami, przecinek w zdaniu złożonym), dwukropka, myślnika (również w zapisie dialogu), nawiasu; próbuje stosować w zdaniu średnik, bezbłędnie dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu, stosuje cudzysłów

• poprawnie zapisuje głoski miękkie, zna i stosuje podstawowe zasady ortografii dotyczące pisowni ó–u, rz–ż, ch–h, pisowni cząstki -by z czasownikami

• potrafi wymienić najważniejsze wyjątki od poznanych reguł ortograficznych

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i potrafi zastosować odpowiednie zasady dotyczące pisowni wielką literą

• potrafi wymienić spójniki, przed którymi stawia się przecinek / nie stawia się przecinka, stara się stosować tę wiedzę w praktyce, często poprawnie oddziela przecinkiem zdania składowe w zdaniu złożonym

• zna zasady dotyczące pisowni przymiotników złożonych

• zna i stosuje większość podstawowych zasad układu graficznego oraz zapisuje uwzględniając je: list (w tym oficjalny), kilkuzdaniowy wywiad, plan wypowiedzi ramowy
  i szczegółowy (z pomocą nauczyciela), ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, kartkę z dziennika, pamiętnika notatki biograficznej (np. w tabeli), streszczenie, sprawozdanie, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, proste, krótkie streszczenie, sprawozdanie (z wydarzenia i z pomocą nauczyciela z filmu, spektaklu,), życzenia, podziękowanie, dedykację

• układa opowiadanie odtwórcze i twórcze, zachowując właściwą kolejność zdarzeń

• pisze krótki, logiczny tekst argumentacyjny

• sporządza schematyczną charakterystykę postaci rzeczywistej i bohatera literackiego, pisze opis przeżyć z wykorzystaniem słownictwa z lekcji

• tworzy na ogół poprawny opis obrazu, rzeźby i plakatu, stosując słownictwo określajace umiejscowienie w przestrzeni, ich wygląd (kolor, kształt itp.)

• w dłuższych formach wypowiedzi stosuje co najmniej trzy akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi (wstęp, rozwinięcie, zakończenie)

• na ogół zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi

• konstruuje i zapisuje kilkuzdaniowe wypowiedzi poprawne pod względem logiczno-składniowym i na ogół poprawne pod względem językowym

• używa wypowiedzeń pojedynczych i złożonych

• w zależności od adresata i sytuacji świadomie dobiera wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• udziela odpowiedzi w formie zdań złożonych

• stara się dostrzegać błędy ortograficzne i interpunkcyjne w tworzonej wypowiedzi i je poprawiać

• wyszukuje cytaty i zapisuje je w cudzysłowie, potrafi wprowadzić je w tekst

• dobiera argumenty i przykłady do tezy, rozróżnia argumenty odnoszące się do faktów
  i logiki oraz odwołujące się do emocji

III. Kształcenie językowe

Stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – wykorzystuje zdrobnienia, wyrazy wieloznaczne, bliskoznaczne (synonimy)
  i przeciwstawne (antonimy) w tworzonym tekście, tworzy poprawne związki wyrazowe, wyjaśnia znaczenie znanych związków frazeologicznych, przysłów, odróżnia słownictwo wartościujące i opisujące

• składni – konstruuje typowe i proste zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte
  i rozpoznaje je na typowych przykładach; konstruuje wypowiedzenia złożone współrzędnie, podrzędnie i równoważniki zdań, używa różnych typów wypowiedzeń: oznajmujących, rozkazujących, pytających, wykrzyknikowych, neutralnych; wskazuje podmiot (np. wyrażony rzeczownikiem, zaimkiem, podmiot domyślny) i orzeczenie czasownikowe i imienne; podaje przykłady zdań, w których podmiot jest wyrażony inną częścią mowy; podaje przykładowe wyrazy, które budują zdanie bezpodmiotowe,
  i przykłady takich zdań; rozpoznaje w zdaniach z lekcji pozostałe części zdania: przydawkę, dopełnienie, okolicznik (i jego niektóre rodzaje, np. czasu, miejsca, sposobu) i podaje pytania, na które odpowiadają; łączy w związki wyrazowe wyrazy w zdaniu; rozpoznaje określenia rzeczownika i czasownika; konstruuje wykres krótkiego, prostego zdania pojedynczego; wyjaśnia pojęcia związek wyrazowy, wyraz nadrzędny, wyraz podrzędny, grupa podmiotu, grupa orzeczenia, wskazuje je na typowych, prostych przykładach, sporządza wykres typowego zdania złożonego

• fleksji – rozpoznaje i odmienia typowe rzeczowniki własne i pospolite, a także niektóre rzeczowniki o nietypowej odmianie, czasowniki, przymiotniki; rozpoznaje i z reguły poprawnie odmienia liczebniki, zaimki, określa formę czasownika: osobę, liczbę, tryb, aspekt (dokonany, niedokonany), stronę; z niewielką pomocą nauczyciela przekształca czasowniki: w stronie czynnej, biernej, zwrotnej, w różnych trybach, aspektach; rozpoznaje i nazywa na typowych przykładach typy liczebników; podaje przykłady różnych typów zaimków i wyjaśnia ich funkcję; oddziela temat od końcówki w rzeczownikach znanych z lekcji, wskazuje oboczności w typowych wyrazach odmiennych; odmienia (liczba, rodzaj, przypadek) i stopniuje przymiotniki, nazywa rodzaje stopniowania (regularne, nieregularne, opisowe); rozpoznaje przysłówki i stopniuje je, nazywając rodzaj stopniowania; podaje przykłady przysłówków odprzymiotnikowych i niepochodzących od przymiotnika; rozpoznaje typowe przyimki (i wyrażenia przyimkowe), używa przyimków do określenia relacji czasowych i przestrzennych; na ogół poprawnie zapisuje czasowniki z cząstką -by; rozpoznaje nieosobowe formy czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no,
  -to); stosuje wykrzykniki i partykuły; rozpoznaje najczęstsze zaimki i spójniki w tekście; poprawnie odmienia omówione na lekcji wyrazy o nietypowej odmianie, w tym czasownik typu wziąć

• fonetyki – zna alfabet, wyjaśnia różnicę między głoską a literą, dzieli wyrazy na głoski, litery i sylaby; dzieli głoski na twarde i miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne, ustne
  i nosowe i potrafi je nazywać; wykorzystuje wiedzę na temat rozbieżności między mową
  a pismem do poprawnego zapisywania wyrazów; zna i stosuje podstawowe reguły akcentowania wyrazów w języku polskim, stara się je stosować

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• koncentruje uwagę podczas słuchania dłuższych wypowiedzi innych, a zwłaszcza odtwarzanych utworów

• wybiera potrzebne informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy notatkę w formie tabeli, schematu, punktów, kilkuzdaniowej wypowiedzi; formułuje pytania i rozpoznaje nastrój słuchanych komunikatów

• odróżnia informacje ważne od mniej ważnych

• na podstawie słuchanego tekstu tworzy samodzielną notatkę: pisze plan, formułuje pytania

• właściwie odbiera intencje nadawcy komunikatu

• odczytuje przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• identyfikuje i krótko charakteryzuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w tekstach literackich

• rozpoznaje dosłowne i symboliczne intencje nadawcy

• przytacza informacje zawarte w tekście, wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych, fakt od opinii

• omawia temat i główną myśl na poziomie dosłownym, z niewielką pomocą nauczyciela omówia je na poziomie przenośnym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym, stara się je interpretować głosowo

• głośno czyta utwory, uwzględniając zasady poprawnej artykulacji, akcentowania i intonacji

• wskazuje części składowe wypowiedzi: tytuł, śródtytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, rozumie ich funkcję

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w zaproszeniach, życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach, listach (w tym oficjalnych), dziennikach, pamiętnikach, relacjach, dedykacjach, podziękowaniach

• wybiera i wykorzystuje informacje z instrukcji, tabeli, notatki, schematu, cytatów

• wskazuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi oraz samodzielnie tłumaczy przenośne znaczenie wybranych wyrazów, związków wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• sprawdza pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym, wybiera informacje z różnych źródeł, np. czasopism, stron internetowych; korzysta w razie potrzeby ze słownika języka polskiego, słownika wyrazów obcych, słownika frazeologicznego; samodzielnie korzysta ze słowników wyrazów bliskoznacznych, poprawnej polszczyzny, encyklopedii

• potrafi znaleźć informacje w słowniku bohaterów literackich i innych słownikach

• rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do znalezienia potrzebnych mu informacji

• rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji

• zna i regularnie stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych (np. w bibliotekach szkolnych oraz on-line)

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• nazywa i uzasadnia swoje reakcje czytelnicze, określa tematykę i problematykę utworu

• odnajduje w utworze poetyckim epitet, porównanie, przenośnię, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, apostrofę, powtórzenia, zdrobnienia, zgrubienia, obrazy poetyckie, anaforę, pytanie reoryczne, przeważnie objaśnia ich znaczenie

• rozpoznaje autora, adresata i bohatera wiersza, opisuje cechy podmiotu lirycznego (w tym zbiorowego)

• wskazuje cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz użytkowe, rozpoznaje tekst publicystyczny informacyjny, reklamowy i rozumie ich funkcje

• analizuje elementy świata przedstawionego w utworze epickim, takie jak: czas i miejsce wydarzeń, akcja, fabuła, wątek (główny i poboczny), wydarzenia, punkt kulminacyjny, bohater (pozytywny – negatywny, główny, drugoplanowy, epizodyczny, tytułowy)

• rozumie rolę osoby mówiącej w tekście (narrator), rozpoznaje narratora pierwszo-
  i trzecioosobowego i określa jego cechy

• odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze

• identyfikuje mit, bajkę, hymn, przypowieść, legendę i nowelę, dziennik, pamiętnik, powieść, wskazuje ich cechy, zna gatunki powieści (obyczajowa, fantastycznonaukowa, fantasy, historyczna, przygodowa), podaje ich cechy, przyporządkowuje je do konkretnych utworów

• przytacza i parafrazuje morał bajki, odczytuje przesłanie przypowieści

• rozumie podstawową funkcję wersu, zwrotki, rymu (dokładny – niedokładny), refrenu, liczby sylab w wersie, samodzielnie wskazuje w wierszu wyżej wymienione elementy

• rozpoznaje wiersz biały

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie i film spośród innych przekazów
  i tekstów kultury, interpretuje je na poziomie dosłownym i z niewielką pomocą nauczyciela interpretuje go na poziomie przenośnym

• odczytuje komiks i podaje jego cechy

• używa pojęć: gra aktorska, reżyser, adaptacja, antrakt, scenografia, ekranizacja, kadr, ujęcie, efeky specjalne, audycja, a także zna odmiany filmu, wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego, odróżnia różne gatunki filmowe, wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), omawia różnice między tekstem literackim a jego adaptacją

• świadomie i z uwagą odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży, wyraża i uzasadnia opinię na ich temat

• charakteryzuje komiks jako tekst kultury, wskazuje charakterystyczne dla niego cechy

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich postawy i doświadczenia, odnosi postawy
  i doświadczenia bohaterów do własnych przeżyć

• rozumie i wyjaśnia pojęcie fikcji literackiej, odszukuje w utworze elementy prawdziwe, prawdopodobne (realistyczne) i fantastyczne

• odczytuje sens utworów na poziomie semantycznym (dosłownym), a z niewielką pomocą na poziomie przenośnym, wyszukuje informacje wyrażone wprost i pośrednio

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• przedstawia własne, logiczne zdanie w rozmowie, stosując się do reguł grzecznościowych, używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających) podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem, a także w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, buduje kontakt ze słuchaczem np. za pomocą apostrof, wypowiedzi nacechowanych emocjonalnie, wykrzyknień

• dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji (np. oficjalnej i nieoficjalnej), świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące, świadomie dobiera intonację zdaniową

• formułuje przemyślane pytania otwarte i zamknięte, udziela odpowiedzi w formie krótkiej, sensownej wypowiedzi

• łączy za pomocą odpowiednich spójników i przyimków współrzędne i podrzędne związki wyrazowe w zdaniu

• wypowiada się w roli świadka i uczestnika zdarzeń

• stosuje poprawne formy gramatyczne odmiennych części mowy

• gromadzi wyrazy określające i nazywające, np. cechy wyglądu i charakteru

• wypowiada się logicznie i w sposób uporządkowany na tematy związane z otaczającą rzeczywistością, lekturą, tekstem poetyckim, filmem itp.: opowiada zdarzenia w porządku chronologicznym, poprawnie streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe

• aktywnie uczestniczy w rozmowie o lekturze, filmie czy codziennych sytuacjach

• w sposób logiczny i uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, przedmot, przeżycia, obraz, ilustrację, plakat, stosując właściwe tematowi słownictwo, jak i słownictwo służące do formułowania ocen, opinii, emocji oraz słownictwo opisujące

• wygłasza z pamięci teksty poetyckie, posługując się pauzą, barwą głosu

• wygłasza przygotowane wcześniej przemówienie, dbając o dobór argumentów, środków stylistycznych, tembru głosu

• świadomie posługuje się pozawerbalnymi środkami wypowiedzi (mimiką, gestem)

• stosuje się do zasad właściwego akcentowania wyrazów i intonowania wypowiedzeń

• składa życzenia, tworzy wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• objaśnia znaczenia dosłowne i metaforyczne wyrazów

• dobiera i stosuje w swoich wypowiedziach wyrazy bliskoznaczne (synonimy)
  i przeciwstawne (antonimy) oraz poprawne związki wyrazowe

• formułuje tezę, podaje do niej argumenty i przykłady, odróżnia argumenty odnoszące się do faktów i logiki oraz odwołujące się do emocji, potrafi zabrać głos w dyskusji, zaprezentować i logicznie uzasadnić swoją opinię, wie, czym jest perswazja, i potrafi na nią odpowiednio zareagować

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, stosuje w swoich pracach podstawowe reguły interpunkcyjne dotyczące przecinka (np. przy wymienianiu oraz przed zaimkami, przecinek w zdaniu złożonym), dwukropka, myślnika, średnika, nawiasu, bezbłędnie dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu, stosuje cudzysłów

• poprawnie zapisuje głoski miękkie, zna i stosuje poznane zasady ortografii dotyczące pisowni ó–u, rz–ż, ch–h, cząstki -by z czasownikami

• zna i stosuje najczęstsze wyjątki od poznanych reguł ortograficznych

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i stosuje zasady dotyczące pisowni wielką literą

• wymienia spójniki, przed którymi stawia się przecinek / nie stawia się przecinka, stosuje tę wiedzę w praktyce, oddziela przecinkiem zdania składowe w zdaniu złożonym

• zna i stara się stosować zasady zapisu przymiotników złożonych

• zna i stosuje zasady układu graficznego i uwzględnia wszystkie niezbędne elementy nastepujących form wypowiedzi: list (w tym oficjalny), wywiad, ramowy i szczegółowy plan wypowiedzi, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcja, przepis kulinarny, dziennik, pamiętnik, streszczenie, scenariusz filmowy, sprawozdanie (z filmu, spektaklu, wydarzenia), życzenia, dedykacja, podziękowanie

• układa spójne, uporządkowane pod względem chronologicznym poprawnie skomponowane opowiadanie odtwórcze/twórcze, stara się, aby było wierne utworowi / pomysłowe, streszcza utwory fabularne, świadomie wykorzystuje wyrazy określające następstwo czasowe, zwłaszcza przysłówki, przyimki i wyrażenia przyimkowe; opowiada z perspektywy świadka i uczestnika zdarzeń

• pisze poprawne: tekst argumentacyjny, charakterystykę postaci rzeczywistej i bohatera literackiego, opis przeżyć wewnętrznych

• w dłuższych wypowiedziach pisemnych stosuje akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi

• w sposób uporządkowany opisuje obraz, ilustrację, plakat, rzeźbę, stosując słownictwo opisujące oraz służące do formułowania ocen i opinii, emocji

• zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi

• w wypowiedziach związanych z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami łączy za pomocą odpowiednich spójników i przyimków współrzędne i podrzędne związki wyrazowe i stosuje się do zasad interpunkcji

• w wypowiedziach stosuje poprawne formy gramatyczne rzeczownika, przymiotnika, liczebnika i czasownika we wszystkich trybach

• w wypowiedziach gromadzi wyrazy określające i nazywające cechy np. charakteru na podstawie zachowań i postaw

• dostrzega błędy ortograficzne i interpunkcyjne w tworzonej wypowiedzi i je poprawia

• sprawnie wyszukuje cytaty, zapisuje je w cudzysłowie i wprowadza do swojego tekstu

• formułuje tezę, dobiera argumenty i przykłady, zarówno odnoszące się do faktów i logiki, jak i odwołujące się do emocji

III. Kształcenie językowe

Umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – wzbogaca tworzony tekst np. zdrobnieniami, zgrubieniami, synonimami, przeciwstawnymi (antonimami), wieloznacznymi; w wypowiedziach operuje związkami frazeologicznymi, przysłowiami, słownictwem wartościującym i opisującym

• składni – rozpoznaje i stosuje różnorodne typy zdań: pojedynczych i złożonych oraz równoważniki zdań; celowo używa różnych typów wypowiedzeń: pytających, oznajmujących, rozkazujących, wykrzyknikowych, neutralnych, w zależności od sytuacji komunikacyjnej; wskazuje podmiot (wyrażony rzeczownikiem i innymi częściami mowy: przymiotnikiem liczebnikiem, zaimkiem, podmiot domyślny, a w omówionych na lekcji przykładach wskazuje podmiot w dopełniaczu i zdania bezpodmiotowe), odszukuje
  w zdaniach orzeczenie czasownikowe i imienne; rozpoznaje pozostałe części zdania: przydawkę, dopełnienie, okolicznik (na typowych przykładach – okolicznik czasu, miejsca, sposobu, stopnia, celu, przyczyny, przyzwolenia) i podaje pytania, na które odpowiadają; buduje spójne zdania pojedyncze, w których poprawnie łączy w związki wszystkie wyrazy; wzbogaca zdania, dodając przydawki, dopełnienia (bliższe i dalsze) i okoliczniki; poprawnie rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu i wyrazy pozostające poza związkami zdania, tworzy wykres zdania pojedynczego i odszukuje w zdaniu związki wyrazowe (główny i poboczne), odszukuje w związkach wyrazowych wyraz nadrzędny, podrzędny, wyrazy równorzędne (szereg); wskazuje w zdaniach związek główny i związki poboczne, grupę podmiotu i grupę orzeczenia; stosuje się do zasad poprawnej interpunkcji; rozpoznaje zdanie złożone współrzędnie i podrzędnie; sporządza wykres zdania złożonego

• fleksji – rozpoznaje i najczęściej poprawnie odmienia rzeczowniki o typowej i nietypowej odmianie znane z lekcji (własne, pospolite, konkretne, abstrakcyjne); rozpoznaje i poprawnie odmienia czasowniki (osoba, liczba, czas, tryb); rozumie konstrukcje strony czynnej, biernej, zwrotnej; rozpoznaje czasowniki nieprzechodnie; przekształca czasowniki w różnych formach (strona, aspekt, tryb); rozpoznaje formy nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no, -to); odmienia czasowniki typu wziąć; rozpoznaje, odmienia i stopniuje przymiotniki, wskazując sposób stopniowania (regularny, nieregularny, opisowy); rozpoznaje i odmienia liczebniki; określa rodzaje liczebników, zaimków (określa ich formę, przeważnie poprawnie wskazuje zaimki w tekście, nazywa ich rodzaje, wyjaśnia ich funkcję i stosuje je
  w celu uniknięcia powtórzeń, poprawnie używa krótszych i dłuższych form zaimków); wskazuje przyimek (i wyrażenie przyimkowe), partykułę, wykrzyknik, spójnik, rozumie ich funkcję i podaje ich przykłady, poprawnie zapisuje większość przyimków złożonych; używa odmiennych części mowy w poprawnych formach; oddziela temat od końcówki, wskazuje
  i wyjaśnia oboczności; wskazuje temat główny i tematy oboczne oraz oboczności samogłoskowe, spółgłoskowe

• fonetyki – stosuje wiadomości z zakresu podziału wyrazów na litery, głoski i sylaby, a także różnic między pisownią a wymową w poprawnym ich zapisie; bezbłędnie dzieli głoski na ustne, nosowe, twarde, miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne; dzieli na głoski wyrazy ze spółgłoskami miękkimi, np. ń – ni-s – ni-o, zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów
  w języku polskim

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• przekazuje treść wysłuchanych wypowiedzi, rozumie ich wydźwięk

• wybiera różnorodne informacje z wysłuchanego tekstu, tworzy notatkę w formie dostosowanej do potrzeb (np. plan, tabela, schemat, kilkuzdaniowa wypowiedź), rozpoznaje nastrój i nazywa intencje nadawcy komunikatu

• swobodnie odczytuje nastrój, intencje i przenośny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

• wyraża spójne zdanie na temat wysłuchanego komunikatu

CZYTANIE

• samodzielnie charakteryzuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w tekstach literackich
  i nieliterackich

• samodzielnie wyjaśnia dosłowne i symboliczne intencje nadawcy

• przytacza i wyjaśnia informacje w tekście, wyszukuje w wypowiedzi informacje wyrażone pośrednio i wykorzystuje je w wypowiedzi np. opisującej lub oceniającej postać fikcyjną lub rzeczywistą

• oddziela informacje ważne od drugorzędnych, fakty od opinii i wykorzystuje je
  w odczytywaniu znaczeń dosłownych i przenośnych

• omawia temat i główną myśl tekstu na poziomie dosłownym i przenośnym

• czyta teksty płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym, interpretuje je głosowo, zwracając uwagę np. na wyrażane emocje i interpunkcję

• głośno czyta utwory, wykorzystując umiejętność poprawnej artykulacji i intonacji, aby oddać sens i nastój odczytywanego tekstu; poprawnie akcentuje wyrazy, również te, które w języku polskim akcentuje się nietypowo

• ma świadomość konstrukcji wypowiedzi rozumie funkcje takich części składowych wypowiedzi, jak tytuł, śródtytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie

• poprawnie oddziela fakty od opinii w dłuższych tekstach i informacje ważne od drugorzędnych

• wskazuje typowe elementy konstrukcyjne i stylistyczne w życzeniach, ogłoszeniach, instrukcjach, przepisach, listach oficjalnych, dziennikach i pamiętnikach, dedykacjach, podziękowaniach

• odczytuje i twórczo wykorzystuje treści zawarte w artykule, instrukcji, przepisie, tabeli, schemacie i notatce, swobodnie posługuje się cytatami w mowie i piśmie

• wskazuje i odczytuje przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera informacje wyrażone pośrednio w różnych źródłach, np. czasopismach, stronach internetowych; konfrontuje je z innymi źródłami

• świadomie używa słowników: ortograficznego, języka polskiego, wyrazów obcych, wyrazów bliskoznacznych, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, bohaterów literackich i innych słowników i encyklopedii dla wzbogacenia warstwy językowej tekstu oraz jego treści

• rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do rozwijania własnych zainteresowań

• systematycznie rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji

• zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych (papierowych oraz on-line), korzysta z nich z własnej inicjatywy

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• samodzielnie i poprawnie opowiada o swoich reakcjach i refleksjach czytelniczych, nazywa je, uzasadnia; ocenia i opisuje utwór, konfrontuje swoje reakcje czytelnicze z reakcjami innych odbiorców, samodzielnie mówi o tematyce czytanego utworu i zauważa jego złożoną problematykę

• odnajduje w utworze poetyckim epitet, porównanie, przenośnię, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, apostrofę, powtórzenia, zdrobnienia, zgrubienia, obrazy poetyckie, anaforę, pytanie reoryczne, objaśnia ich funkcję i znaczenie przenośne

• rozpoznaje autora, adresata i bohatera wiersza, nidy nie utożsamiając ich ze sobą

• wykorzystuje wiedzę na temat podmiotu lirycznego (w tym zbiorowego), adresata
  i bohatera wiersza do interpretacji utworu

• wnikliwie omawia obrazy poetyckie w wierszu

• szczegółowo omawia cechy wyróżniające teksty artystyczne (poetyckie i prozatorskie) oraz użytkowe, publicystyczne informacyjne, reklamowe

•płynnie objaśnia funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w utworze epickim, takich jak czas i miejsce wydarzeń, narrator (pierwszo- i trzecioosobowy), akcja, fabuła, wątek (główny i poboczny), wydarzenia, punkt kulminacyjny, zwrot akcji, bohater (pozytywny – negatywny, główny, drugoplanowy, epizodyczny, tytułowy, zbiorowy)

• odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze

• biegle identyfikuje mit, bajkę, hymn, przypowieść, legendę i nowelę, dziennik, pamiętnik, powieść, szczegółowo omawia ich cechy, swobodnie omawia cechy różnych gatunków powieści (obyczajowej, fantastycznonaukowej, fantasy, historycznej, przygodowej)
  i potrafi odnieść je do lektur

• objaśnia morał bajki na poziomie dosłownym i symbolicznym, odczytuje dosłowne
  i symboliczne przesłanie przypowieści

• płynnie operuje pojęciami: wers, zwrotka, rym (dokładny – niedokładny, układ rymów), refren, liczba sylab w wersie, samodzielnie omawia funkcję tych elementów w wierszu

• rozpoznaje wiersz biały

• wyodrębnia słuchowisko, plakat społeczny, przedstawienie, film, program telewizyjny (informacyjny, rozrywkowy, publicystyczny, edukacyjny) spośród innych przekazów i tekstów kultury, interpretuje je na poziomie dosłownym i przenośnym

• swobodnie używa pojęć z zakresu teatru, filmu i radia, m.in. gra aktorska, rola, reżyser, scenariusz, scenarzysta, scenografia, scenograf, adaptacja (filmowa, muzyczna, radiowa, teatralna), ekranizacja, kadr, ujęcie (i jego rodzaje), antrakt, słuchowisko, efekty specjalne, montaż; wyróżnia wśród przekazów audiowizualnych słuchowiska i różne gatunki filmowe, swobodnie wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), omawia i refleksyjnie ocenia różnorakie różnice między tekstem literackim a jego adaptacją

• świadomie i z uwagą odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży, potrafi samodzielnie wybrać spośród nich wartościową i interesującą dla niego ofertę, a także wyrazić przemyślaną opinię na ich temat

• charakteryzuje komiks jako tekst kultury, płynnie wskazuje charakterystyczne dla niego cechy

• charakteryzuje i ocenia bohaterów oraz ich doświadczenia i postawy odnoszące się do różnych wartości, konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami
  i doświadczeniami innych bohaterów literackich

• rozumie i wyjaśnia pojęcie fikcji literackiej prawdopodobnej i fantastycznej, sprawnie odszukuje i objaśnia w utworze elementy prawdziwe, prawdopodobne (realistyczne)
  i fantastyczne

• samodzielnie i poprawnie odczytuje sens utworów na poziomie semantycznym (dosłownym) i przenośnym, poprawnie wyszukuje informacje wyrażone wprost i pośrednio

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• uzasadnia własne zdanie w rozmowie, podaje odpowiednie przykłady, stosuje się do reguł grzecznościowych, świadomie używa odpowiednich konstrukcji składniowych (np. trybu przypuszczającego lub zdań pytających) podczas rozmowy z osobą dorosłą i rówieśnikiem,
  a także w różnorodnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, sprawnie buduje
  i podtrzymuje kontakt ze słuchaczem, stosując apostrofy, wypowiedzi nacechowane emocjonalnie, wykrzyknienia itd.

• płynne dostosowuje wypowiedź do adresata i sytuacji (np. oficjalnej i nieoficjalnej), świadomie dobiera różne typy wypowiedzeń prostych i rozwiniętych, wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

• rozpoczyna i podtrzymuje rozmowę na temat lektury czy dzieła filmowego

• formułuje trafne, ciekawe pytania, udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym i stylistycznym, świadomie dobiera intonację zdaniową

• poprawnie stosuje formy czasownika w różnych trybach, w zależności od kontekstu
  i adresata wypowiedzi

• w rozmowie związanej z lekturą, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje poprawny jezyk, bogate słownictwo oraz frazeologizmy i przysłowia związane z omawianą tematyką

• w sposób przemyślany i uporządkowany opisuje przedmiot, miejsce, krajobraz, postać, zwierzę, obraz, ilustrację, plakat, stosując bogate i właściwe tematowi słownictwo oraz służące do formułowania ocen, opinii, emocji

• zaznacza akcenty logiczne, stosuje pauzy, dostosowuje tempo recytacji do treści wygłąszanych z pamięci lub recytowanych utworów

• wygłasza ciekawe, przekonujące, logiczne przemówienie, dbając o dobór najwłaściwszych argumentów, środków stylistycznych, tembru głosu

• interpretuje przenośne treści utworów poetyckich przewidzianych w programie nauczania

• swobodnie dobiera i stosuje w swoich wypowiedziach wyrazy bliskoznaczne
  i przeciwstawne oraz poprawne związki wyrazowe

• świadomie wzbogaca komunikat pozawerbalnymi środkami wypowiedzi

• stosuje się do zasad właściwego akcentowania wyrazów i intonowania wypowiedzeń

• składa pomysłowe życzenia, podziękowanie, tworzy precyzyjną wypowiedź o cechach instrukcji, np. zasady gry

• dokonuje samokrytyki wypowiedzi i doskonali ją pod względem konstrukcji i języka

• formułuje tezę, podaje przekonujące, przemyślane argumenty i przykłady, świadomie używa argumentów odnoszących się do faktów i logiki oraz odwołujących się do emocji, bierze czynny udział w dyskusji, przedstawiając przemyslane stanowisko i logicznie, wyczerpująco je uzasadnia, rozumie funkcję perswazji w wypowiedzi

PISANIE

• stosuje wielką literę na początku wypowiedzenia i odpowiednie znaki interpunkcyjne na jego końcu, systematycznie stosuje poznane reguły interpunkcyjne, bezbłędnie stosuje w swoich pracach dwukropek, myślnik (również w zapisie dialogu), wielokropek, średnik, nawias, dzieli wyrazy na sylaby, przenosi wyraz do następnego wersu, stosuje cudzysłów w tytułach, cytatach i w przypadku ironii

• komponuje poprawne pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym, fleksyjnym, składniowym wypowiedzi o przejrzystej, logicznej kompozycji z uwzględnieniem akapitów, płynnie stosuje wszystkie poznane reguły ortograficzne, zna i stosuje wyjątki od nich

• odróżnia nazwy własne od pospolitych i bezbłędnie stosuje zasady dotyczące pisowni wielką literą

• bezbłędnie wymienia spójniki, przed którymi stawia się przecinek / nie stawia się przecinka, nawykowo stosuje tę wiedzę w praktyce, poprawnie oddziela przecinkiem zdania składowe w zdaniu złożonym (również o skomplikowanej budowie)

• zna zasady zapisu przymiotników złożonych, stosuje się do nich

• pisze bezbłędnie pod względem kompozycyjnym i treściowym list oficjalny i nieoficjalny, ramowy i szczegółowy plan wypowiedzi, ogłoszenie, zaproszenie, instrukcję, przepis kulinarny, streszczenie, wywiad, kartkę z dziennika i pamiętnika, notatkę (w różnych formach) i streszczenie, pomysłowe życzenia, dedykację, podziękowanie, sprawozdanie
  (z filmu, spektaklu, wydarzenia), relację, scenariusz filmowy; dba o ciekawą formę swojego tekstu i/lub rzetelność zawartych w nim informacji

• układa rozbudowane fabularnie, pomysłowe, wyczerpujące, poprawnie skomponowane opowiadanie odtwórcze/twórcze, list i dziennik z perspektywy bohatera, precyzyjnie streszcza przeczytane utwory literackie, zachowując porządek chronologiczny
  i uwzględniając hierarchię wydarzeń; redaguje opis przeżyć

• pisze poprawny, przemyślany, logicznie zbudowany tekst argumentacyjny

• sporządza samodzielną, wnikliwą charakterystykę postaci rzeczywistej i bohatera literackiego

• w wypowiedziach pisemnych konsekwentnie stosuje akapity jako znak logicznego wyodrębnienia fragmentów wypowiedzi (m.in. wstęp, rozwinięcie, zakończenie)

• zachowuje estetykę zapisu wypowiedzi, dba, aby zapis jego wypowiedzi ułatwiał jej czytanie odbiorcy

• tworzy szczegółowy, dobrze skomponowany opis obrazu, rzeźby i plakatu, stosując właściwe danej dziedzinie szuki nazewnictwo i słownictwo opisujące oraz służące do formułowania ocen i opinii, emocji

• sporządza poprawny, bogaty leksykalnie opis przeżyć wewnętrznych

• uzasadnia własne zdanie, podaje odpowiednie przykłady, np. z lektury

• udziela wyczerpujących wypowiedzi poprawnych pod względem konstrukcyjnym, stylistycznym, ortograficznym

• w wypowiedziach związanych z lekturą, tekstem poetyckim, filmem czy codziennymi sytuacjami stosuje bogate słownictwo, frazeologizmy, przysłowia związane z omawianą tematyką; jego język jest poprawny

• dokonuje samodzielnej autokorekty napisanego tekstu pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym, stylistycznym i treściowym

• sprawnie wyszukuje i samodzielne dobiera cytaty, zapisuje je w cudzysłowie, szczególnie dba o całkowicie wierny zapis cytatu, płynnie wprowadza cytat do własnego tekstu

• samodzielnie formułuje tezę, przy jej uzasadnianiu płynnie dobiera przekonujące argumenty i przykłady, zarówno odnoszące się do faktów i logiki, jak i odwołujące się do emocji

III. Kształcenie językowe

Sprawnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• słownictwa – dba o poprawność słownikową tworzonych wypowiedzi, samodzielnie
  i swobodnie dobiera zdrobnienia, zgrubienia, synonimy, antonimy, wyrazy wieloznaczne, frazeologizmy, słownictwo wartościujące i opisujące, wzbogacając tekst w zależności od formy wypowiedzi i sytuacji komunikacyjnej

• składni – samodzielnie rozpoznaje różne typy zdań pojedynczych (pytające, oznajmujące, rozkazujące, neutralne, wykrzyknikowe, nierozwinięte, rozwinięte), zdania złożone współrzędnie i podrzędnie, równoważniki zdań; wskazuje podmiot (gramatyczny – wyrażony różnymi częściami mowy: rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem, liczebnikiem, bezokolicznikiem, a także domyślny, logiczny w dopełniaczu), orzeczenie, (czasownikowe i imienne); rozpoznaje zdania bezpodmiotowe, swobodnie rozpoznaje
  w zdaniach pozostałe części zdania: przydawkę, dopełnienie (bliższe i dalsze), okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, stopnia, celu, przyczyny, przyzwolenia); tworzy ciekawe pod względem składniowym wypowiedzi; stosuje się do zasad poprawności logiczno-składniowej; wzbogaca zdania, dodając przydawki, dopełnienia i okoliczniki; swobodnie odszukuje w zdaniu związki wyrazowe (główny i poboczne), odszukuje w związkach wyrazowych wyraz nadrzędny (określający), podrzędny (określany), znajduje wyrazy pozostające poza związkami zdania, wyrazy równorzędne (szereg); odszukuje w zdaniach związek główny i związki poboczne, grupę podmiotu i grupę orzeczenia; dba o poprawne łączenie wyrazów w związki i interpunkcję wypowiedzeń złożonych; bezbłędnie sporządza wykresy prostych i rozbudowanych zdań pojedynczych

• fleksji – rozpoznaje i swobodnie stosuje w wypowiedziach w poprawnych formach odmienne i nieodmienne części mowy o typowej i nietypowej odmianie przewidziane
  w programie nauczania; bezbłędnie określa formę odmiennych części mowy, w tym poprawnie rozpoznaje i odmienia rzeczowniki o typowej i nietypowej odmianie (własne, pospolite, konkretne, abstrakcyjne), czasowniki (osoba, liczba, czas, tryb, strona), wskazuje czasowniki przechodnie i nieprzechodnie; bezbłędnie rozpoznaje formy osobowe i nieosobowe czasownika (bezokolicznik, formy zakończone na -no, -to), swobodnie przekształca czasowniki w różnych formach (strona, aspekt, tryb, czas); bezbłędnie rozpoznaje przysłówki odprzymiotnikowe i niepochodzące od przymiotnika
  i stopniuje je, nazywając rodzaj stopniowania; rozpoznaje typy liczebników, zaimków, zastępuje rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki i liczebniki odpowiednimi zaimkami; bezbłędnie wskazuje przyimek (i wyrażenie przyimkowe), partykułę, wykrzyknik, spójnik, rozumie ich funkcję i swobodnie podaje ich przykłady, poprawnie zapisuje przyimki złożone, swobodnie stosuje krótsze i dłuższe formy zaimków; wykorzystuje wiedzę o obocznościach w odmianie wyrazów do pisowni poprawnej pod względem ortograficznym, bezbłędnie wskazuje i wyjaśnia oboczności, wskazuje temat główny
  i tematy oboczne oraz oboczności spółgłoskowe i samogłoskowe

• fonetyki – biegle stosuje wiadomości z zakresu fonetyki i wykorzystuje je w poprawnym zapisie wyrazów, stosuje w praktyce wszystkie poznane zasady akcentowania wyrazów

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą oraz:

I. Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• odczytuje, interpretuje i wyjaśnia przenośny i symboliczny sens wysłuchanych utworów poetyckich i prozatorskich

CZYTANIE

• czyta ze zrozumieniem na poziomie semantycznym i krytycznym, również teksty spoza listy lektur

• wykorzystuje treści zawarte w artykułach, instrukcjach, przepisach, tabelach, schematach
  i notatkach biograficznych w tworzeniu własnych, samodzielnych wypowiedzi i przemyśleń

• odczytuje głośno i wygłasza z pamięci utwory poetyckie i prozatorskie oraz samodzielnie
  i w sposób oryginalny je interpretuje

DOCIERANIE DO INFORMACJI – SAMOKSZTAŁCENIE

• wybiera i twórczo wykorzystuje informacje z różnych źródeł (np. czasopism, stron internetowych) we własnych wypowiedziach o charakterze informacyjnym, argumentacyjnym lub oceniającym

• szuka inspiracji do wzbogacenia swoich tekstów w słownikach wyrazów bliskoznacznych, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, wyrazów obcych, frazeologicznego itd.; dba
  o poprawność ortograficzną, językową, merytoryczną, kompozycyjną swoich wypowiedzi, świadomie korzystając z potrzebnych w danej sytuacji słowników i innych materiałów (np. poradników, audycji radiowych i programów telewizyjnych)

ANALIZOWANIE I INTERPRETOWANIE TEKSTÓW KULTURY

• porównuje funkcję analizowanych elementów świata przedstawionego w różnych utworach epickich

• wskazuje elementy mitu, bajki, przypowieści, hymnu, legendy itd. w innych tekstach kultury, świadomie odczytuje różne gatunki powieści, rozumie konwencję gatunków mieszanych, zwłaszcza we współczesnych tekstach literatury dziecięcej

• dostrzega różnice między celem programów informacyjnych, rozrywkowych, reklam itp.

• odnosi się do postaw bohaterów fikcyjnych jako nosicieli uniwersalnych postaw i opisuje otaczającą ich rzeczywistość

II. Tworzenie wypowiedzi

MÓWIENIE

• z zaangażowaniem inicjuje i aktywnie podtrzymuje rozmowę/dyskusję/polemikę np. na temat przeczytanej lektury/dzieła także spoza kanonu lektur przewidzianych programem nauczania; omawia je w odniesieniu do innych dzieł także spoza kanonu lektur

• interpretuje metaforyczne i symboliczne treści utworów literackich i plastycznych

• polemizuje i przedstawia oryginalne, przemyślane stanowisko, formułuje tezę, na której poparcie podaje różnorodne argumenty odnoszące się do logiki oraz emocji, jego wypowiedzi cechuje szeroka wiedza, wysoka kultura, bogate słownictwo i poszanowanie dla innych stanowisk

PISANIE

• tworzy samodzielne wypowiedzi cechujące się ciekawym ujęciem tematu, trafną i celną argumentacją, poprawną konstrukcją oraz właściwym doborem środków językowych

• wykazuje się szczególną dbałością o poprawność ortograficzną, interpunkcyjną, fleksyjną
  i składniową oraz estetykę zapisu wypowiedzi

III. Kształcenie językowe

• świadomie stosuje wiedzę językową w zakresie treści materiałowych przewidzianych programem nauczania słownictwa, składni, fleksji i fonetyki

                       OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY 7

niedostateczny

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 7 uniemożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń nie potrafi wykonać zadań o niewielkim poziomie trudności

dopuszczający

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 7 umożliwia osiąganie celów polonistycznych

• uczeń potrafi wykonać zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim poziomie trudności

dostateczny

• poziom zdobytych umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 7 pozwala na rozwijanie kompetencji ujętych w programie i wynikających
  z podstawy programowej

• uczeń wykonuje zadania teoretyczne i praktyczne typowe o średnim poziomie trudności ujętych w programie i wynikających z podstawy programowej

dobry

• uczeń poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania
  i wynikające z podstawy programowej, rozwiązuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne i praktyczne

bardzo dobry

• uczeń sprawnie się posługuje zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte w programie nauczania i wynikające
  z podstawy programowej, potrafi zastosować poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach

celujący

• uczeń biegle się posługuje zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami
  w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych objętych programem nauczania i wynikających z podstawy programowej, proponuje rozwiązania nietypowe; jest twórczy, rozwija własne uzdolnienia

                 SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA DLA KLASY 7

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• uważnie słucha wypowiedzi kolegów i nauczyciela

• wyraża prośbę o powtórzenie wypowiedzi

• słucha nagrania wzorcowej recytacji

• mówi na temat najważniejszych treści wysłuchanego utworu

• rozumie polecenia

• rozpoznaje fragmenty informacyjne i perswazyjne w wysłuchanym tekście

• rozpoznaje emocje towarzyszące osobie wypowiadającej się

CZYTANIE UTWORÓW LITERACKICH I ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY

• czyta teksty współczesne i dawne

• odczytuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźba, grafika) na poziomie dosłownym, na poziomie krytycznym z pomocą nauczyciela i rówieśników określa temat utworu i poruszony problem, odnosi się do wybranych kontekstów, np biograficznego, historycznego, kulturowego

• rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym, argumentacyjnym, wskazuje
  w tekście argumentacyjnym tezę, argument i przykłady

• rozpoznaje w tekście najważniejsze informacje, opinię i fakty, rozróżnia fikcję
  i kłamstwo

• wie, czym jest perswazja, sugestia, ironia, z pomocą nauczyciela i klasy rozpoznaje aluzję

• rozróżnia elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim

• wskazuje nadawcę i adresata wypowiedzi

• dostrzega różne motywy postępowania bohaterów

• odczytując sens utworu, dostrzega podstawowe wartości, takie jak przyjaźń, wierność, patriotyzm; formułuje wnioski

• czyta utwory liryczne i zna cechy liryki jako rodzaju literackiego, zna gatunki należące do liryki: sonet, pieśń, tren

• odróżnia osobę mówiącą w wierszu od autora tekstu, bohatera utworu od podmiotu lirycznego

• zna podstawowe środki wyrazu artystycznego wypowiedzi, w tym: neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację

• rozpoznaje obrazy poetyckie w utworze

• czyta utwory epickie i zna cechy epiki jako rodzaju literackiego, zna gatunki należące do epiki

• wymienia elementy konstrukcyjne świata przedstawionego w utworze

• wie, czym się różni fikcja literacka od rzeczywistości

• rozróżnia narrację pierwszo- i trzecioosobową

• rozpoznaje w tekście epickim fragmenty opowiadania i opisu

• odróżnia dramat od innych rodzajów literackich, wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog i dialog

• rozpoznaje balladę jako gatunek z pogranicza rodzajów literackich

• posługuje się spisem treści, cytatem z poszanowaniem praw autorskich

• rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, artykuł, felieton

• wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym

• dostrzega symbole i alegorie w tekstach kultury

• zna terminy adaptacja filmowa i adaptacja teatralna

• wymienia osoby uczestniczące w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator)

• zauważa związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury

• dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów grupowych

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• sporządza w różnych formach notatkę dotyczącą wysłuchanej wypowiedzi

• tworzy plan dłuższej wypowiedzi

• tworzy wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w rozprawce z pomocą nauczyciela formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, samodzielnie podaje przykłady do argumentów, wnioskuje

• wypowiada się na temat

• stara się zachować poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną tekstu,
  a w tekstach mówionych zachowuje poprawność akcentowania wyrazów i zdań, dba
  o poprawną wymowę

• stara się o estetyczny zapis wypowiedzi

• wygłasza krótki monolog, podejmuje próbę wygłaszania przemówienia oraz próby uczestniczenia w dyskusji

• przygotowuje wywiad

• streszcza, skraca, parafrazuje tekst, w tym tekst popularnonaukowy

• wyraża swoje zdanie i umie je uzasadnić, odnosi się do cudzych poglądów

• pisze opowiadanie odtwórcze i twórcze; wie, jak umieścić dialog w tekście

• opisuje i charakteryzuje postaci rzeczywiste i fikcyjne

• stosuje narrację pierwszo- i trzecioosobową

• opisuje elementy dzieła malarskiego, wykorzystuje z pomocą nauczyciela odpowiednie konteksty

• układa tekst o trójdzielnej kompozycji z uwzględnieniem akapitów, stosuje cytat

• wygłasza z pamięci tekst poetycki

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• wie, czym jest błąd językowy

• ma podstawową wiedzę z zakresu gramatyki języka polskiego:

– fonetyki (zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności i uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności
w wygłosie), dostrzega rozbieżności między mową a pismem

– słowotwórstwa i słownictwa (wie, czym są wyraz podstawowy i pochodny, podstawa słowotwórcza, formant, rdzeń, rodzina wyrazów; rozumie różnicę między wyrazem pokrewnym a bliskoznacznym, dostrzega zróżnicowanie formantów pod względem ich funkcji, rozumie różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, odróżnia typy wyrazów złożonych), zna typy skrótów i skrótowców i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, świadomie wzbogaca zasób własnego słownictwa
o przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy itp., odróżnia synonimy od homonimów

– fleksji (stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie partykuły nie
z różnymi częściami mowy, rozpoznaje imiesłowy, zna zasady ich tworzenia
i odmiany)

– składni (wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego
w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń
z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• świadomie uczestniczy w sytuacji komunikacyjnej przez uważne słuchanie wypowiedzi innych jej uczestników

• żywo reaguje na wypowiedzi kolegów i nauczyciela, m.in. prosi o jej powtórzenie, uzupełnienie, wyjaśnienie

• określa tematykę wysłuchanego utworu; ocenia wartość wysłuchanego tekstu

• rozróżnia teksty o charakterze informacyjnym i perswazyjnym

• wybiera potrzebne informacje z wysłuchanego tekstu

• rozpoznaje komizm, kpinę i ironię jako wyraz intencji wypowiedzi

CZYTANIE UTWORÓW LITERACKICH I ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY

• podejmuje próby samodzielnego odczytania różnych tekstów współczesnych
  i dawnych na poziomie przenośnym, a w ich odczytaniu odnosi się do różnych kontekstów

• nazywa różne motywy postępowania bohaterów

• określa problem poruszony w utworze i ustosunkowuje się do niego

• identyfikuje w tekście poetyckim cechy liryki

• charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu

• wskazuje podstawowe środki wyrazu artystycznego wypowiedzi, w tym: neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację

• wyodrębnia w tekście obrazy poetyckie

• rozróżnia takie gatunki poezji, jak pieśń, hymn

• identyfikuje elementy świata przedstawionego w utworze

• odróżnia fikcję literacką od rzeczywistości

• rozumie znaczenie terminów realizm i fantastyka

• odróżnia cechy gatunkowe noweli, powieści, opowiadania

• podaje przykłady utworów należących do literatury dydaktycznej

• zna cechy literatury dydaktycznej, wymienia cechy bajki i ballady

• rozpoznaje cechy dramatu jako rodzaju literackiego w tekście

• samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje w odpowiednich źródłach, sporządza prosty przypis

• wyszukuje informacje w indeksie i przypisach

• rozpoznaje językowe i pozajęzykowe środki perswazji, np. w reklamie prasowej

• analizuje symbole i alegorie występujące w tekstach kultury

• dostrzega funkcje środków pozajęzykowych w sztuce teatralnej i filmie

• wskazuje w balladzie elementy typowe dla różnych rodzajów literackich

• analizuje związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury

• wskazuje elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• pisze na temat, starając się zachować przejrzystą kompozycję logicznej i spójnej wypowiedzi, wyraża własne zdanie i podaje argumenty na poparcie własnego stanowiska

• zachowuje trójdzielną kompozycję dłuższej wypowiedzi, w tym w przemówieniu

• stosuje się do zasad poprawnej wymowy oraz norm dotyczących akcentowania wyrazów i zdań, zna wyjątki w akcentowaniu wyrazów,

• rozróżnia środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych
  i nieoficjalnych sytuacjach mówienia

• stosuje zasady etykiety językowej i przestrzega zasad etyki mowy

• uczestniczy w dyskusji zgodnie z zasadami kultury

• dostrzega zjawisko brutalności słownej, kłamstwo i manipulację

• uczestniczy w omówieniu recytacji własnej, koleżanek i kolegów

• redaguje rozprawkę z tezą bądź hipotezą, formułuje odpowiednie argumenty i popiera je odpowiednimi przykładami

• pisze wywiad

• stosuje akapity, dba o spójne nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi

• zachowuje poprawność językową i stylistyczną tworzonego tekstu

• wykazuje dbałość o estetykę zapisu oraz poprawność ortograficzną i interpunkcyjną

• opisuje dzieło malarskie z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje sensy przenośne w tekstach kultury, takich jak obraz, plakat, grafika

• w tekstach własnych wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji

• recytuje tekst poetycki, podejmuje próbę interpretacji głosowej z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• dostrzega błędy językowe i potrafi je skorygować

• stosuje w tworzonych tekstach podstawową wiedzę językową w zakresie:

– fonetyki (zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności i uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności
w wygłosie), dostrzega rozbieżności między mową a pismem

– słowotwórstwa i słownictwa (wie, czym są wyraz podstawowy i pochodny, podstawa słowotwórcza, formant, rdzeń, rodzina wyrazów; rozumie różnicę między wyrazem pokrewnym a bliskoznacznym, dostrzega zróżnicowanie formantów pod względem ich funkcji, rozumie różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, odróżnia typy wyrazów złożonych), zna typy skrótów i skrótowców i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, świadomie wzbogaca zasób własnego słownictwa
o przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy itp., odróżnia synonimy od homonimów

– fleksji (stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie partykuły nie
z różnymi częściami mowy, rozpoznaje imiesłowy, zna zasady ich tworzenia
i odmiany)

– składni (wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego
w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń
z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha nagrań recytacji utworów poetyckich i prozatorskich oraz dostrzega środki wyrazu artystycznego tekstu

• analizuje i rozpoznaje intencję nadawcy wysłuchanego utworu, w tym aluzję, sugestię, manipulację

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• płynnie czyta teksty współczesne i dawne, stosując się do zasad poprawnej interpunkcji, akcentowania i intonacji

• odczytuje tekst na poziomie przenośnym

• określa funkcję przeczytanego tekstu

• interpretuje tytuł utworu

• wyjaśnia motywy postępowania bohaterów, ocenia ich zachowania i postawy
  w odniesieniu do ogólnie przyjętych zasad moralnych

• dostrzega manipulację i perswazję, wartościowanie w czytanym tekście, w tym
  w satyrze

• określa funkcję środków artystycznego wyrazu

• analizuje elementy świata przedstawionego w utworze, omawia ich funkcję
  w konstrukcji utworu

• uzasadnia przynależność gatunkową różnych utworów literackich

• uzasadnia przynależność tekstu prasowego do publicystyki

• wyszukuje i porównuje informacje w różnych tekstach, m.in. popularnonaukowych
  i naukowych

• analizuje językowe i pozajęzykowe środki perswazji w reklamie prasowej

• odczytuje sensy przenośne i symboliczne w odbieranym tekście

MÓWIENIE

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• płynnie mówi na podany temat, starając się zachować zasady poprawności językowej i stylistycznej

• uzasadnia własne zdanie za pomocą rzeczowych argumentów

• dobiera środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych
  i nieoficjalnych sytuacjach mówienia

• aktywnie uczestniczy w dyskusji

• wystrzega się brutalności słownej, kłamstwa i manipulacji w wypowiedzi ustnej

• pisze na temat, stosując funkcjonalną kompozycję logicznej wypowiedzi, polemizuje ze stanowiskiem innych, formułuje rzeczowe argumenty poparte celnie dobranymi przykładami

• dobiera i stosuje środki językowe odpowiednio do sytuacji i odbiorcy oraz rodzaju komunikatu

• prezentuje w dyskusji swoje stanowisko, rozwija je odpowiednio dobranymi argumentami, świadome stosuje retoryczne środki wyrazu

• reaguje z zachowaniem zasad kultury na zjawisko brutalności słownej, kłamstwo
  i manipulację

• w rozprawce dobiera odpowiednie argumenty, w których odwołuje się do kontekstu literackiego, popiera je odpowiednimi przykładami

• pisze wywiad, wykorzystując zdobytą z różnych źródeł wiedzę na temat podjęty
  w rozmowie

• opisuje dzieło malarskie z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; podejmuje próbę interpretacji tekstu kultury, np. obrazu, plakatu, grafiki

• w tekstach własnych wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym mowę zależną
  i niezależną w celu dynamizowania akcji i charakteryzowania bohatera

• recytuje tekst poetycki, interpretacje głosowo z uwzględnieniem tematu

• ocenia recytację własną, koleżanek i kolegów i przedstawia uzasadnienie swojej oceny

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• dokonuje korekty tworzonego tekstu

• analizuje elementy językowe w tekstach kultury (np. w reklamach, plakacie, w piosence), wykorzystując wiedzę o języku w zakresie:

– fonetyki (zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności i uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności
w wygłosie), dostrzega rozbieżności między mową a pismem

– słowotwórstwa i słownictwa (wie, czym są wyraz podstawowy i pochodny, podstawa słowotwórcza, formant, rdzeń, rodzina wyrazów; rozumie różnicę między wyrazem pokrewnym a bliskoznacznym, dostrzega zróżnicowanie formantów pod względem ich funkcji, rozumie różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, odróżnia typy wyrazów złożonych), zna typy skrótów i skrótowców i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, świadomie wzbogaca zasób własnego słownictwa
o przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy itp., odróżnia synonimy od homonimów

– fleksji (stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie partykuły nie
z różnymi częściami mowy, rozpoznaje imiesłowy, zna zasady ich tworzenia
i odmiany)

– składni (wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego
w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń
z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha nagrań recytacji utworów poetyckich i prozatorskich oraz dostrzega i ocenia zabiegi związane z prezentacją walorów artystycznych tekstu

• interpretuje wysłuchany tekst, uwzględniając intencję jego nadawcy

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• płynnie czyta teksty współczesne i dawne, stosując się do zasad poprawnej interpunkcji, akcentowania, intonacji oraz uwzględnia budowę wersyfikacyjną, a także organizację rytmiczną utworu poetyckiego

• odczytuje tekst na poziomie przenośnym i symbolicznym

• wartościuje zachowania i postawy bohaterów, uwzględniając motywy ich postępowania i odwołując się do ogólnie przyjętych zasad moralnych

• ustosunkowuje się do różnych sposobów oddziaływania tekstu na odbiorcę, takich jak perswazja, manipulacja itp.

• określa funkcję środków artystycznego wyrazu, a zwłaszcza symbolu i alegorii

• interpretuje symbole występujące w różnych tekstach kultury

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• udowadnia swoje racje za pomocą rzeczowych argumentów ułożonych w logiczny wywód

• aktywnie uczestniczy w dyskusji, używając środków językowych wyrażających stosunek mówiącego do przedstawianych treści i nawiązując do wypowiedzi przedmówców, podejmuje próby prowadzenia dyskusji

• charakteryzując postać fikcyjną, ocenia i wartościuje jej zachowania i postawy
  w odniesieniu do ogólnie przyjętych norm moralnych

• analizuje uczucia własne i bohaterów literackich,

• próbuje interpretować głosowo wygłaszany tekst, m.in. przez poprawne stosowanie pauz w tekście zawierającym przerzutnie,

• krytycznie, rzeczowo omawia oraz ocenia recytację własną i kolegów

• pisze wypowiedzi logiczne, spójne i przejrzyste pod względem kompozycyjnym
  i poprawne pod względem językowym, stylistycznym, ortograficznym oraz interpunkcyjnym

• dobierając odpowiednie słownictwo, tworzy tekst wyrażający intencje nadawcy

• posługuje się odpowiednimi argumentami i przykładami w celu uzasadnienia własnego zdania

• posługując się bogatym słownictwem, redaguje różne formy wypowiedzi, m.in. opowiadanie z elementami dialogu i monologu, opisu, charakterystyki, zróżnicowane stylistycznie i funkcjonalnie opisy, recenzję i notatkę (różnorodne postaci) oraz pisma użytkowe

• odwołując się do kontekstów, tworzy rozprawkę z tezą lub hipotezą

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• wykorzystując wiedzę o języku, analizuje elementy językowe w tekstach kultury jako świadome kształtowanie warstwy stylistycznej tekstu

• świadomie stosuje wiedzę językową w zakresie treści materiałowych przewidzianych programem nauczania w zakresie fonetyki, fleksji, składni, słownictwa

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• słucha i rozumie wypowiedzi kolegów i nauczyciela jako aktywny uczestnik różnych sytuacji mówienia w czasie zajęć lekcyjnych

• odczytuje i interpretuje zabiegi związane z prezentacją walorów artystycznych nagrania wzorcowej recytacji

• analizuje i wykorzystuje w nowych sytuacjach dydaktycznych informacje wybrane
  z wysłuchanego tekstu

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• czyta różne teksty (zarówno współczesne, jak i dawne, przewidziane w programie nauczania) na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym

• samodzielnie interpretuje teksty pisane i inne teksty kultury, uwzględniając intencję nadawcy oraz konteksty niezbędne do interpretacji

• praktycznie wykorzystuje informacje wybrane z tekstu literackiego, popularnonaukowego, naukowego

• krytycznie ocenia i wartościuje treści, zachowania i postawy przedstawione
  w utworach w odniesieniu do systemu moralnego i etycznego

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• samodzielnie buduje spójne, logiczne, rzeczowe wypowiedzi na podany temat,
  w których przedstawia własne stanowisko, lub za pomocą popartych przykładami argumentów uwzględniających różne konteksty kulturowe dowodzi przyjętych racji

• aktywnie uczestniczy w dyskusji jako dyskutant lub przewodniczący, rzeczowo przedstawia swoje stanowisko i wnioski

• interpretuje głosowo wygłaszany z pamięci lub czytany tekst, uwzględniając funkcję zastosowanych środków stylistycznych

• oceniając pracę innych, przedstawia krytyczną, rzeczową refleksję wynikającą
  z wnikliwej analizy wykonanych zadań i erudycji polonistycznej

• pisze wypowiedzi oryginalne pod względem sposobu ujęcia tematu, w tym rozprawkę z hipotezą; wykazuje się szczególną dbałością o poprawność językową, bezbłędny zapis, logiczną kompozycję

• tworzy oryginalne notatki, posługując się bogatym słownictwem

• redaguje dłuższe formy wypowiedzi

• podejmuje próby własnej twórczości literackiej

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• wykorzystując wiedzę o języku, odczytuje sensy symboliczne i przenośne w tekstach kultury jako efekt świadomego kształtowania warstwy stylistycznej wypowiedzi

• samodzielnie poszerza wiedzę językową i wykorzystuje ją we własnych wypowiedziach

OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA

                DLA KLASY 8

niedostateczny

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 8 uniemożliwia osiąganie celów polonistycznych

• ^{uczeń nie potrafi wykonać zadań o niewielkim poziomie trudności}

dopuszczający

• poziom umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 8 umożliwia osiąganie celów polonistycznych

• ^{uczeń potrafi wykonać zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim poziomie trudności}

dostateczny

• poziom zdobytych umiejętności i wiadomości objętych wymaganiami edukacyjnymi klasy 8 pozwala na rozwijanie kompetencji ujętych w programie i wynikających
  z podstawy programowej

• uczeń wykonuje zadania teoretyczne i praktyczne typowe o średnim poziomie trudności ujętych w programie i wynikających z podstawy programowej

dobry

• uczeń poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności ujęte w programie nauczania
  i wynikające z podstawy programowej, rozwiązuje samodzielnie typowe zadania teoretyczne i praktyczne

bardzo dobry

• uczeń sprawnie się posługuje zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte w programie nauczania i wynikające
  z podstawy programowej, potrafi zastosować poznaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach

celujący

• uczeń biegle się posługuje zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami
  w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych objętych programem nauczania i wynikających z podstawy programowej, proponuje rozwiązania nietypowe; jest twórczy, rozwija własne uzdolnienia

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA

DLA ABSOLWENTA SZKOŁY PODSTAWOWEJ

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań kryterialnych na ocenę dopuszczającą.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• ^{rozumie większość poleceń}

• uważnie słucha wypowiedzi kolegów i nauczyciela, ^{wyraża prośbę o powtórzenie wypowiedzi}

• ^{słucha nagrania wzorcowej recytacji}

• ^{mówi na temat najważniejszych treści wysłuchanego utworu}

• ^{rozpoznaje typowe fragmenty informacyjne i perswazyjne w wysłuchanym tekście}

• ^{rozpoznaje emocje towarzyszące osobie wypowiadającej się, rozumie ogólny sens jej wypowiedzi}

CZYTANIE UTWORÓW LITERACKICH I ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY

• czyta teksty współczesne i dawne, w tym pisane gwarą¹

• wskazuje w tekstach archaizmy i wyrazy należące do gwar, odszukuje ich znaczenie w przypisach

• ^{odczytuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę, fotografię) na poziomie dosłownym, na poziomie krytycznym z pomocą nauczyciela i rówieśników określa temat utworu i poruszony problem, odnosi się do wybranych kontekstów, np. biograficznego, historycznego, kulturowego}

• ^{rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym, argumentacyjnym, wskazuje
  w tekście argumentacyjnym tezę, argument i przykłady}

• ^{rozpoznaje w tekście najważniejsze informacje, opinie i fakty}

• ^{rozróżnia fikcję i kłamstwo}

• wie, czym są perswazja, sugestia, ironia, rozpoznaje je w typowych tekstach i sytuacjach

• ^{zauważa wybrane elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim}

• ^{wskazuje nadawcę i adresata wypowiedzi}

• ^{dostrzega i krótko omawia główne motywy postępowania bohaterów}

• ^{odczytując sens utworu, dostrzega wartości, takie jak przyjaźń, wierność, patriotyzm;}

• ^{czyta utwory liryczne i dostrzega cechy liryki jako rodzaju literackiego}

• ^{zna gatunki należące do liryki: sonet, pieśń, tren, hymn, fraszka}

• ^{odróżnia osobę mówiącą w wierszu od autora tekstu, bohatera utworu od podmiotu lirycznego}

• ^{wymienia środki wyrazu artystycznego wypowiedzi: epitet, uosobienie, ożywienie, neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm – potrafi je wskazać
  z pomocą nauczyciela}

• ^{dostrzega obrazy poetyckie w utworze, potrafi krótko je opisać}

• ^{czyta utwory epickie i zna cechy epiki jako rodzaju literackiego, wymienia gatunki należące do epiki – opowiadanie, powieść (i jej odmiany), legendę, baśń, przypowieść (parabolę), mit, nowelę}, bajkę pamiętnik, dziennik, fantasy, ^epopeję

• ^{zna elementy rytmizujące wypowiedź – wers, rym, strofa, refren}

• ^{wymienia elementy konstrukcyjne świata przedstawionego w utworze}

• ^{wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych, wątek główny i poboczny, omawia zdarzenia wchodzące w skład akcji utworu}

• ^{odróżnia narratora od autora tekstu i bohatera utworu}

• ^{rozróżnia narrację pierwszo- i trzecioosobową}

• ^{rozpoznaje w tekście epickim fragmenty opowiadania i opisu}

• ^{wskazuje tytuł, podtytuł, motto, puentę, punkt kulminacyjny}

• ^{zna cechy komiksu, piosenki}

• ^{odróżnia dramat od innych rodzajów literackich, wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog; zna podział dramatu na tragedię, komedię i dramat właściwy}

• ^{czyta scenariusze, rozumiejąc ich specyficzną budowę i treść}

• ^{potrafi zakwalifikować znane mu teksty jako baśń, bajkę, legendę, mit, nowelę, pamiętnik, dziennik, balladę i satyrę}

• ^{posługuje się spisem treści, cytatem z poszanowaniem praw autorskich}

• ^{odróżnia tekst literacki od naukowego i popularnonaukowego, z pomocą nauczyciela wyszukuje najważniejsze informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym}

• ^{wymienia gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż}

• ^{z pomocą nauczyciela wskazuje symbole i alegorie w omawianych tekstach kultury}

• zna terminy adaptacja filmowa i adaptacja teatralna

• ^{wymienia osoby uczestniczące w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta, kostiumolog)}

• zauważa najważniejsze związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury

• wspólnie z innymi dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji zjawisk społecznych w ramach różnych projektów grupowych

• wie, czym jest aforyzm i anegdota

• ^{z pomocą nauczyciela wskazuje w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy, wyliczenia, wykrzyknienia}

• ^{identyfikuje styl oficjalny, nieoficjalny (potoczny), urzędowy (mówiony i pisany)
  i artystyczny}

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• ^{pisze na temat, stara się zachować poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną} tekstu

• zna najważniejsze zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego i wielokrotnie złożonego, stara się je stosować w praktyce, popełnione błędy nie uniemożliwiają zrozumienia całości tekstu,

• ^{układa tekst o trójdzielnej kompozycji z uwzględnieniem akapitów, stosuje cytat}

• ^{stara się o estetyczny zapis wypowiedzi}

• sporządza w różnych formach notatkę dotyczącą wysłuchanej wypowiedzi

• redaguje zrozumiałe ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, uwzględniając w nich najważniejsze, niezbędne elementy oraz właściwy zapis graficzny

• tworzy plan dłuższej wypowiedzi

• formułuje treść sms-a, e-maila, starając się o ich poprawny zapis ortograficzny, dodaje komentarz do przeczytanej informacji elektronicznej

• streszcza, skraca tekst (w tym tekst popularnonaukowy), poprawnie przytaczając większość zagadnień

• pisze schematyczny opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny

• tworzy krótką wypowiedź o charakterze argumentacyjnym

• w rozprawce z pomocą nauczyciela formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, odróżnia przykład od argumentu, wnioskuje, stara się stosować właściwe rozprawce słownictwo

• ^{pisze proste opowiadanie odtwórcze i twórcze; wie, jak umieścić dialog w tekście}

• ^{stosuje narrację pierwszo- i trzecioosobową}

• ^{opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje wybrane cechy bohaterów literackich i rzeczywistych}

• ^{pisze swój życiorys, CV, a z pomocą nauczyciela podanie i list motywacyjny we własnej sprawie}

• ^{przygotowuje prosty wywiad, zachowując jego układ (pytania – odpowiedzi)}

• ^{opisuje elementy dzieła malarskiego, grafiki, plakatu, rzeźby, fotografii, wykorzystuje
  w nich z pomocą nauczyciela podane konteksty}

• ^{wspólnie z innymi uczniami pisze scenariusz na podstawie dzieła literackiego lub twórczy, zapisuje w nim dialogi}

• ^{pisze prostą, schematyczną recenzję książki/filmu/przedstawienia}

• mówi na temat

• wyraża swoje zdanie i umie je krótko, ale logicznie uzasadnić

• w tekstach mówionych zachowuje poprawność akcentowania wyrazów i zdań, dba
  o poprawną wymowę, nie popełnia wielu rażących błędów językowych, jego wypowiedź jest komunikatywna

• ^{wygłasza krótki monolog, podejmuje próbę wygłaszania przemówienia oraz próby uczestniczenia w dyskusji}

• ^{wygłasza z pamięci tekst poetycki}

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• zna podstawowe zasady ortograficzne (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i mała litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości spółgłosek) i najważniejsze wyjątki od nich, stara się stosować je
  w praktyce, w razie problemów korzysta ze słownika ortograficznego

• wie, czym jest błąd językowy, stara się stosować podstawowe zasady poprawności językowej, a w razie wątpliwości korzysta ze słowników, przede wszystkim słownika języka polskiego, słownika poprawnej polszczyzny oraz słownika frazeologicznego

• ma podstawową wiedzę (stosuje ją w praktyce samodzielnie lub z niewielką pomocą)
  z zakresu gramatyki języka polskiego:

– fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne (np. w parach p-b, t-d itd.), ustne, nosowe, twarde i miękkie; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności i uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności w wygłosie, dostrzega rozbieżności między mową a pismem,

– słowotwórstwa i słownictwa – wie, czym są wyraz podstawowy i pochodny, podstawa słowotwórcza, formant, rdzeń, rodzina wyrazów i rozpoznaje je na przykładach omawianych na lekcji, rozumie różnicę między wyrazem pokrewnym a bliskoznacznym, dostrzega zróżnicowanie formantów pod względem ich funkcji, rozumie różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, odróżnia typy wyrazów złożonych, zna typy skrótów i skrótowców oraz stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, ^{zna i rozumie znaczenie wybranych przysłów, powiedzeń,} frazeologizmów itp., z pomocą nauczyciela odróżnia synonimy, antonimy, homonimy, rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, zna pojęcia treść i zakres wyrazu, język ogólnonarodowy, gwara, dialekt,

– fleksji – rozpoznaje na typowych przykładach części mowy: odmienne – rzeczownik
(z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany, czasownik w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje), potrafi je odmieniać, w wyrazach oddziela temat od końcówki; rozpoznaje na typowych przykładach nieodmienne części mowy – przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek), stara się stosować wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i -by z różnymi częściami mowy, zna imiesłowy, z pomocą nauczyciela wyjaśnia zasady ich tworzenia i odmiany,

– składni – rozpoznaje na typowych przykładach części zdania: podmiot, orzeczenie, przydawkę, dopełnienie, okolicznik, rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu pojedynczym, a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, przy pomocy nauczyciela wskazuje człon nadrzędny i podrzędny, wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, rozpoznaje zdania bezpodmiotowe, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy typowych zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w typowych zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi wymienić i określić na łatwych przykładach rodzaje zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie), odróżnia zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące, stosuje je w swoich wypowiedziach

• zna i próbuje stosować normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych

• wie, czym są manipulacja i prowokacja językowa

• ^{zna językowe sposoby osiągania porozumienia, intuicyjnie je stosuje}

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dopuszczającą oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• świadomie uczestniczy w sytuacji komunikacyjnej przez uważne słuchanie wypowiedzi innych jej uczestników, rozumie większość wypowiedzi, reaguje na wypowiedzi kolegów i nauczyciela, m.in. prosi o ich powtórzenie, wyjaśnienie

• ^{określa tematykę wysłuchanego utworu, ocenia wartość wysłuchanego tekstu, wybiera
  z wysłuchanego tekstu potrzebne informacje}

• ^{rozróżnia teksty o charakterze informacyjnym i perswazyjnym}

• ^{podejmuje próby rozpoznania intencji nadawcy wysłuchanego utworu, w tym aluzję, sugestię, manipulację}

• ^{rozpoznaje w typowych tekstach i sytuacjach komizm, kpinę i ironię jako wyraz intencji wypowiedzi}

CZYTANIE UTWORÓW LITERACKICH I ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY

• podejmuje próby samodzielnego odczytania różnych tekstów współczesnych i dawnych na poziomie przenośnym, podejmuje próby odczytania ich w różnych kontekstach

• rozumie znaczenie archaizmów i wyrazów należących do gwar obecnych w tekstach literackich lub odszukuje ich znaczenie w przypisach

• odczytuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę, fotografię) na poziomie dosłownym i przenośnym, przy niewielkiej pomocy określa temat utworu i poruszony problem, odnosi się do najważniejszych kontekstów, np. biograficznego, historycznego, kulturowego

• zauważa i rozumie podstawowe emocje oraz argumenty zawarte w wypowiedziach,
  a także tezę, argumenty i przykłady w wypowiedzi

• samodzielnie wskazuje najważniejsze informacje zawarte w tekście, przytacza opinie

• odróżnia opinię od faktu, fikcję od kłamstwa oraz fikcję od rzeczywistości, ^{rozumie znaczenie terminów realizm i fantastyka}

• dostrzega w analizowanym tekście perswazję, sugestię, ironię i nieskomplikowane aluzje

• wskazuje elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim, rozumie sytuację, w jakiej znajdują się bohaterowie

• identyfikuje nadawcę i adresata wypowiedzi i określa ich główne cechy

• dostrzega i omawia główne motywy postępowania bohaterów

• identyfikuje w tekście poetyckim cechy liryki

• ^{rozróżnia takie gatunki liryczne, jak pieśń, hymn, sonet, tren, fraszka}

• ^{charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu i bohatera wiersza, nie utożsamia ich z autorem}

• ^{wskazuje środki wyrazu artystycznego wypowiedzi: neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm}

• ^{wyodrębnia w tekście obrazy poetyckie i omawia sposób obrazowania}

• ^{odróżnia cechy gatunkowe noweli, powieści (i jej gatunków), opowiadania, legendy, baśni, przypowieści (paraboli), mitu,} bajki, pamiętnika, dziennika, fantasy, ^epopei

• ^{identyfikuje elementy świata przedstawionego w utworze}

• ^{omawia fabułę, odróżnia fabułę utworu od akcji}

• ^{analizuje funkcję podtytułu, motta, puenty, punktu kulminacyjnego w utworach}

• ^{omawia i analizuje elementy komiksu, piosenki}

• określa rodzaj narracji w tekście (pierwszoosobowa, trzecioosobowa)

• wyodrębnia w tekście epickim fragmenty opowiadania i opisu

• rozpoznaje cechy dramatu jako rodzaju literackiego w tekście, stosuje w praktyce słownictwo dotyczące dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog, zna najważniejsze cechy tragedii komedii i dramatu właściwego, potrafi zakwalifikować typowe utwory dramatyczne do poszczególnych rodzajów dramatu

• czyta z podziałem na role i ze zrozumieniem dialogi ze scenariuszy, rozumie budowę
  i treść dramatu

• ^{podaje przykłady utworów należących do literatury dydaktycznej, wymienia cechy bajki}

• ^{wskazuje w balladzie i satyrze elementy typowe dla różnych rodzajów literackich}

• ^{wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym, indeksie i przypisach,} wykorzystuje do pracy spis treści

• wyszukuje i zapisuje cytaty z poszanowaniem praw autorskich, sporządza prosty przypis

• wymienia i rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż

• ^{analizuje proste symbole i alegorie występujące w poznanych tekstach kultury}

• rozpoznaje adaptację filmową i teatralną, wie, czym się one różnią od oryginalnego tekstu

• ^{określa rolę osób uczestniczących w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta, producent, operator, dźwiękowiec, rekwizytor, inspicjent, sufler, statysta, oświetleniowiec, kostiumolog)}

• dostrzega związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą)

• wspólnie z innymi lub samodzielnie dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji wybranych zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów grupowych

• rozpoznaje aforyzm i anegdotę

• ^{w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) zauważa elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy wyliczenia, wykrzyknienia}

• ^{rozpoznaje językowe i pozajęzykowe środki perswazji, np. w reklamie prasowej}

• ^{dostrzega funkcje środków pozajęzykowych w sztuce teatralnej i filmie}

• ^{rozpoznaje na typowych przykładach styl oficjalny, nieoficjalny (potoczny), urzędowy (mówiony i pisany) i artystyczny}

• ^{potrafi nazwać, pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę}

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• pisze na temat, starając się zachować przejrzystą kompozycję logicznej i spójnej wypowiedzi, pisze teksty zrozumiałe i klarowne, wyraża opinię i podaje argumenty na poparcie własnego stanowiska

• ^{wykazuje dbałość o poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną} tekstu, zna najważniejsze zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego
  i wielokrotnie złożonego, stara się je stosować w praktyce

• ^{układa tekst o trójdzielnej kompozycji, stosuje akapity, dba o spójne nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi}

• ^{wykazuje dbałość o estetykę zapisu}

• sporządza w różnych formach notatkę dotyczącą treści przeczytanego tekstu

• redaguje ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, uwzględniając w nich z reguły wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny

• tworzy plan ramowy i szczegółowy dłuższej wypowiedzi

• formułuje treść sms-a, e-maila, stosując poprawny zapis ortograficzny, dodaje poprawny komentarz do przeczytanej informacji elektronicznej

• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając większość zagadnień

• pisze opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów

• tworzy krótką wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w rozprawce formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, dobiera przykłady do argumentów, podejmuje próbę wnioskowania, stosuje właściwe rozprawce słownictwo, rozróżnia rozprawkę z tezą od rozprawki z hipotezą

• ^{pisze opowiadanie odtwórcze i twórcze; umieszcza dialog w tekście}

• stosuje, w zależności od potrzeb tworzonego przez niego tekstu, narrację pierwszo- lub trzecioosobową

• w tekstach własnych wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć, charakterystykę

• ^{opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje najważniejsze cechy bohaterów literackich i rzeczywistych}

• ^{samodzielnie pisze swój życiorys, CV, podanie i list motywacyjny we własnej sprawie}

• przeprowadza i zapisuje wywiad, stosuje właściwy zapis graficzny

• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje wybrane sensy przenośne w różnych tekstach kultury

• ^{pisze prosty scenariusz na podstawie dzieła literackiego lub twórczy}, ^{zapisuje w nim dialogi i didaskalia}

• ^{pisze schematyczną recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając w niej swoją opinię}

• płynnie mówi na podany temat, starając się zachować zasady poprawności językowej
  i stylistycznej

• wyraża swoje zdanie i umie je logicznie uzasadnić, odnosi się do cudzych poglądów
  i poznanych idei

• ^{zna zasady poprawnej wymowy oraz norm dotyczących akcentowania wyrazów i zdań, zna wyjątki w akcentowaniu wyrazów}

• ^{wygłasza poprawny monolog, krótkie przemówienie, stara się uczestniczyć w dyskusji}

• ^{uczestniczy w dyskusji zgodnie z zasadami kultury}

• rozróżnia środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych
  i nieoficjalnych sytuacjach mówienia

• ^{zna i stosuje językowe sposoby osiągania porozumienia, stosuje zasady etykiety językowej i przestrzega zasad etyki mowy}

• ^{dostrzega zjawisko brutalności słownej, kłamstwo i manipulację}

• ^{recytuje z pamięci tekst poetycki, podejmuje próbę interpretacji głosowej
  z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji}

• uczestniczy w omówieniu recytacji własnej, koleżanek i kolegów

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• zna zasady ortograficzne (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i małą litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek) i wyjątki od nich, stosuje je w praktyce, w razie problemów korzysta ze słownika ortograficznego

• dostrzega większość błędów językowych, korzysta z różnych źródeł, by je skorygować

• stosuje w tworzonych tekstach podstawową wiedzę językową z zakresu fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni

• ma podstawową wiedzę i stosuje ją w praktyce na typowych przykładach z zakresu:

– fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde i miękkie; wskazuje upodobnienia pod względem dźwięczności i uproszczenia grup spółgłoskowych, utratę dźwięczności w wygłosie w poznanych przykładach, dostrzega rozbieżności między mową a pismem i zgodnie z tym zapisuje wyrazy, w których rozbieżności te występują,

– słowotwórstwa i słownictwa – wie, czym są wyraz podstawowy i pochodny, podstawa słowotwórcza, formant, rdzeń, rodzina wyrazów i rozpoznaje je na typowych przykładach; rozumie różnicę między wyrazem pokrewnym
a bliskoznacznym, dostrzega zróżnicowanie formantów pod względem ich funkcji, rozumie różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, odróżnia typy wyrazów złożonych, zna typy skrótów i skrótowców i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, ^{stosuje w swoich wypowiedziach przysłowia, powiedzenia,} frazeologizmy itp., potrafi podać przykłady synonimów, homonimów, antonimów, wskazuje wyrazy rodzime i zapożyczone; rozumie różnice między treścią a zakresem wyrazu, w parze wyrazów potrafi wskazać wyraz o bogatszej treści
i mniejszym zakresie, a także o uboższej treści i większym zakresie, wyjaśnia pojęcia: język ogólnonarodowy, gwara, dialekt,

– fleksji – rozpoznaje części mowy: odmienne – rzeczownik (z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany, czasownik w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje), potrafi je odmieniać, oddziela temat od końcówki w wyrazach, w których występują oboczności; rozpoznaje nieodmienne części mowy – przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne
i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek), stara się stosować wiedzę
o częściach mowy w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i -by z różnymi częściami mowy, rozpoznaje imiesłowy, zna zasady ich tworzenia i odmiany,

– składni – rozpoznaje części zdania: podmiot, orzeczenie, przydawkę, dopełnienie, okolicznik, rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu pojedynczym, a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, wskazuje człon nadrzędny
i podrzędny, wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone
i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w typowych zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi wymienić i określić na typowych przykładach typy zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie), w swoich wypowiedziach stosuje zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące

• zna i stosuje znane mu normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych

• rozpoznaje i analizuje wybrane przykłady manipulacji i prowokacji językowej

• ^{zna i świadomie stosuje językowe sposoby osiągania porozumienia}

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dostateczną oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• uważnie słucha i rozumie wypowiedzi kolegów i nauczyciela, żywo reaguje na wypowiedzi kolegów i nauczyciela, m.in. prosi o ich powtórzenie, uzupełnienie, wyjaśnienie

• słucha nagrań recytacji utworów poetyckich i prozatorskich oraz dostrzega środki wyrazu artystycznego tekstu

• ^{wskazuje w tekstach treści informacyjne i perswazyjne}

• ^{analizuje i rozpoznaje intencję nadawcy wysłuchanego utworu, w tym aluzję, sugestię, manipulację}

• ^{rozpoznaje komizm, kpinę i ironię jako wyraz intencji wypowiedzi}

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• samodzielnie odczytuje większość tekstów współczesnych i dawnych na poziomie przenośnym, a w ich odczytaniu odnosi się do różnych kontekstów czyta płynnie, stosując się do zasad poprawnej interpunkcji, akcentowania i intonacji

• rozumie znaczenie archaizmów i wyrazów należących do gwar obecnych w tekstach literackich, odszukuje ich znaczenie w przypisach

• interpretuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę, fotografię) na poziomie dosłownym i przenośnym, określa temat utworu i różnorakie poruszone w nim problemy, interpretuje tytuł utworu, odnosi się do najważniejszych kontekstów, np. biograficznego, historycznego, kulturowego

• rozumie i omawia podstawowe emocje oraz argumenty zawarte w wypowiedziach, a także tezę, argumenty i przykłady w wypowiedzi

• odczytuje informacje zawarte w tekście, przytacza i sensownie komentuje opinie

• odróżnia opinię od faktu, fikcję od kłamstwa, fikcję od rzeczywistości w tekstach literackich i dziennikarskich, stosuje te rozróżnienia w praktyce, ^{płynnie stosuje terminy: realizm i fantastyka}

• analizuje w tekście manipulację, perswazję, sugestię, ironię, aluzję, nazywa je

• omawia elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim, rozumie sytuację, w jakiej się znajdują bohaterowie

• charakteryzuje nadawcę i adresata wypowiedzi

• dostrzega i wyjaśnia motywy postępowania bohaterów, ocenia ich zachowania i postawy w odniesieniu do ogólnie przyjętych zasad moralnych

• omawia w tekście poetyckim cechy liryki

• ^{identyfikuje utwory należące do takich gatunków lirycznych,jak pieśń, hymn, tren, sonet, fraszka; wskazuje ich cechy}

• ^{charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu i bohatera wiersza (jej sytuację, uczucia i stany), nie utożsamiając ich z autorem}

• ^{przytacza środki wyrazu artystycznego wypowiedzi: neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm, określa ich funkcje w tekście}

• ^{podejmuje próby interpretacji obrazów poetyckich}

• ^{odróżnia i omawia cechy gatunkowe noweli, powieści (i jej gatunków), opowiadania, legendy, baśni, przypowieści (paraboli), mitu,} bajki, pamiętnika, dziennika, ^epopei

• ^{przedstawia i analizuje elementy świata przedstawionego w utworze, omawia ich funkcję w konstrukcji utworu}

• omawia wpływ rodzaju narracji na kształt utworu

• w komiksach, piosenkach i innych tekstach kultury popularnej znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych

• wyodrębnia w tekście epickim fragmenty np. charakterystyki pośredniej i bezpośredniej, opisu przeżyć, tekstów użytkowych

• wymienia cechy dramatu jako rodzaju literackiego, stosuje w praktyce słownictwo dotyczące dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog, zna cechy tragedii komedii i dramatu właściwego, potrafi zakwalifikować utwory dramatyczne do poszczególnych rodzajów dramatu

• interpretuje głosowo dialogi ze scenariuszy, rozumie budowę i treść dramatu

• ^{omawia cechy literatury dydaktycznej, wymienia cechy bajki}

• ^{omawia w balladzie i satyrze elementy typowe dla różnych rodzajów literackich}

• ^{wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym, indeksie i przypisach}

• wykorzystuje do pracy spis treści, wyszukuje i zapisuje cytaty z poszanowaniem praw autorskich, sporządza przypis, wyszukuje i porównuje informacje w różnych tekstach, m.in. popularnonaukowych i naukowych

• dostrzega różnice stylu i intencji między tekstem literackim, naukowym
  i popularnonaukowym, wyszukuje w nich potrzebne informacje

• wymienia i rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż, podaje cechy tych gatunków, uzasadnia przynależność tekstu prasowego do publicystyki

• ^{analizuje i podejmuje próby odczytania symboli i alegorii występujących w poznanych tekstach kultury}

ocenia adaptację filmową i teatralną, muzyczną i inne; ^{krytycznie wypowiada się na jej temat, odwołując się do jej struktury i treści}

• analizuje związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą)

• samodzielnie dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji wybranych zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów grupowych

• interpretuje aforyzm i anegdotę

• ^{w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) zauważa elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy wyliczenia, wykrzyknienia; analizuje wybrane z nich}

• ^{analizuje i omawia językowe i pozajęzykowe środki perswazji, np. w reklamie}

• ^{analizuje funkcje środków pozajęzykowych w sztuce teatralnej i filmie}

• ^{wyróżnia w tekście cechy stylu oficjalnego, nieoficjalnego (potocznego), urzędowego (mówionego i pisanego) i artystycznego}

• ^{interpretuje pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę; wie, czym się różnią, dostrzega ważne elementy i wybrane konteksty dzieła malarskiego}

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• pisze na temat, stosując przejrzystą kompozycję logicznej wypowiedzi, polemizuje ze stanowiskiem innych, formułuje rzeczowe argumenty poparte przykładami

• ^{zachowuje poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną tworzonego} tekstu, stosuje najważniejsze zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego
  i wielokrotnie złożonego, pisze przeważnie teksty wyczerpujące temat, zrozumiałe, klarowne

• ^{układa tekst o trójdzielnej kompozycji z uwzględnieniem akapitów, stosuje cytat i potrafi go wprowadzić do tekstu, pamiętając o cudzysłowie oraz nawiązaniu, dba o spójne nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi, w tym w przemówieniu}

• ^{zachowuje estetykę zapisu}

• dobiera formę notatki dotyczącej wysłuchanej wypowiedzi do własnych potrzeb

• redaguje poprawne ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, apel, uwzględniając w nich wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny

• tworzy plan ramowy i szczegółowy dłuższej wypowiedzi, uwzględniając w nim najważniejsze zagadnienia, zgodnie z funkcją tworzonego tekstu

• formułuje treść sms-a, e-maila, stosując poprawny zapis ortograficzny; dodaje poprawny komentarz do przeczytanej informacji elektronicznej

• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając większość zagadnień, zgodnie z funkcją skracanego czy przekształcanego tekstu

• pisze poprawne opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, dziennik, pamiętnik, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów i funkcją tekstu

• tworzy wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w rozprawce formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, samodzielnie podaje przykłady do argumentów, wnioskuje, stosuje właściwe rozprawce słownictwo

• ^{w opowiadaniu odtwórczym i twórczym stosuje elementy charakterystyki pośredniej, wprowadza realia epoki w tekście odwołującym się do minionych epok}

• stosuje, w zależności od potrzeb tworzonego przez niego tekstu, narrację pierwszo- lub trzecioosobową

• w tekstach własnych swobodnie wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć wewnętrznych, mowę zależną i niezależną w celu dynamizowania akcji i charakteryzowania bohatera

• ^{opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje cechy bohaterów literackich i rzeczywistych}

• ^{posługuje się stylem urzędowym, samodzielnie pisze swój życiorys, CV, podanie i list motywacyjny}

• przeprowadza i zapisuje wywiad, stosuje w nim właściwy zapis graficzny, stara się formułować ciekawe pytania, wykorzystuje zdobytą z różnych źródeł wiedzę na temat podjęty w rozmowie

• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje sensy przenośne w wybranych tekstach kultury, podejmuje próbę interpretacji tekstu kultury, np. obrazu, plakatu, grafiki

• ^{pisze scenariusz na podstawie dzieła literackiego lub twórczy}, ^{zapisuje w nim dialogi
  i didaskalia}

• ^{pisze recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając w niej swoją opinię oraz podstawowe słownictwo związane z dziedziną recenzowanego zjawiska}

• wyraża swoje zdanie i umie je logicznie uzasadnić, odnosi się do cudzych poglądów
  i poznanych idei

• ^{stosuje się do zasad poprawnej wymowy oraz norm dotyczących} akcentowania wyrazów
  i zdań, zna i stosuje wyjątki w akcentowaniu wyrazów

• ^{wygłasza poprawny monolog, przemówienie, aktywnie uczestniczy w dyskusji}

• ^{prezentuje wdyskusji swoje stanowisko, rozwija je odpowiednio dobranymi argumentami, świadome stosuje retoryczne środki wyrazu}

• ^{uczestniczy w dyskusji zgodnie z zasadami kultury, logicznie formułuje argumenty}

• potrafi zastosować środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych
  i nieoficjalnych sytuacjach mówienia

• ^{zna i stosuje językowe sposoby osiągania porozumienia, zasady etykiety językowej
  i przestrzega zasad etyki mowy}

• ^{reaguje z zachowaniem zasad kultury na zjawisko brutalności słownej, kłamstwo
  i manipulację}

• ^{recytuje z pamięci tekst poetycki, interpretując go z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji}

• ^{ocenia recytację własną, koleżanek i kolegów i przedstawia uzasadnienie swojej oceny}

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• sprawnie stosuje w praktyce zasady ortograficzne (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i mała litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek), w razie wątpliwości korzysta ze słownika ortograficznego

• koryguje błędy językowe w tworzonym przez siebie tekście, analizuje i porównuje przy tym wiedzę z różnych źródeł informacji

• analizuje elementy językowe w tekstach kultury (np. w reklamach, plakacie, piosence), wykorzystując wiedzę o języku w zakresie fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni

• ma wiedzę, którą stosuje w praktyce, z zakresu:

– fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde, miękkie; wskazuje upodobnienia pod względem dźwięczności i uproszczenia grup spółgłoskowych, zjawiska utraty dźwięczności w wygłosie, dostrzega rozbieżności między mową a pismem i zgodnie
z tym zapisuje wyrazy, w których te rozbieżności występują,

– słowotwórstwa i słownictwa – rozpoznaje wyraz podstawowy i pochodny, podstawę słowotwórczą, formant, rdzeń, tworzy rodzinę wyrazów; odróżnia wyraz pokrewny od bliskoznacznego, stosuje poprawnie formanty do tworzenia wyrazów pochodnych, umie je nazwać, rozpoznaje wyrazy złożone słowotwórczo, wskazuje różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów; zna typy skrótów i skrótowców
i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, świadomie ^{stosuje w swoich wypowiedziach popularne przysłowia, powiedzenia,} frazeologizmy we właściwym kontekście itp., rozróżnia synonimy, homonimy, antonimy, wskazuje wyrazy rodzime
i zapożyczone; wyjaśnia różnice między treścią a zakresem wyrazu, różnicuje wyrazy ze względu na ich treść i zakres, odróżnia język ogólnonarodowy od gwary i dialektu,

– fleksji – nazywa i odmienia odmienne części mowy: rzeczownik (z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany, czasownik w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje); oddziela temat od końcówki, także w wyrazach, w których występują oboczności; nazywa nieodmienne części mowy: przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek, wykrzyknik); stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i -by z różnymi częściami mowy; tworzy i odmienia imiesłowy,

– składni – rozpoznaje i nazywa części zdania: podmiot (i jego rodzaje: gramatyczny, logiczny, szeregowy i domyślny), orzeczenie (odróżnia orzeczenie czasownikowe od imiennego), przydawkę, dopełnienie, okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, przyczyny, celu); nazywa związki wyrazów w zdaniu pojedynczym (w tym rozpoznaje wyraz nadrzędny i podrzędny), a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, wskazuje człon nadrzędny i podrzędny; wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie; dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną
i odwrotnie, sporządza wykresy zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi określić typy zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie
i podrzędnie), a także rozpoznać rodzaje zdań złożonych współrzędnie (łącznie, rozłącznie, przeciwstawnie i wynikowo) i podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, podmiotowe i orzecznikowe); w swoich wypowiedziach stosuje zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące

• świadomie stosuje znane mu normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych

• analizuje przykłady manipulacji i prowokacji językowej, nie poddaje się im

• ^{zna językowe sposoby osiągania porozumienia, świadomie je stosuje}

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę dobrą oraz:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• aktywnie słucha i rozumie wypowiedzi kolegów i nauczyciela jako uczestnik różnych sytuacji mówienia w czasie zajęć lekcyjnych, analizuje treść i kompozycję wypowiedzi innych, poprawność językową i stylistyczną

• słucha nagrań recytacji utworów poetyckich i prozatorskich oraz ocenia zabiegi związane z prezentacją walorów artystycznych tekstu

• ^{interpretuje wysłuchany tekst, uwzględniając intencję jego nadawcy, w tym aluzję, sugestię, manipulację}

• ^{analizuje i omawia w wysłuchanych utworach elementy komizmu, kpiny i ironii jako wyraz intencji wypowiedzi}

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• samodzielnie odczytuje teksty współczesne i dawne na poziomie przenośnym
  i symbolicznym, interpretuje je w różnych kontekstach, czyta płynnie, stosując się do zasad poprawnej interpunkcji, akcentowania i intonacji oraz uwzględnia budowę wersyfikacyjną, a także organizację rytmiczną utworu poetyckiego

• rozumie znaczenie archaizmów i wyrazów należących do gwar obecnych w tekstach literackich, odszukuje ich znaczenie w przypisach lub innych źródłach, odróżnia archaizm od archaizacji

• analizuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę) na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym, określa temat utworu i poruszone problemy, ustosunkowuje się do nich, dąży do zrozumienia ich złożoności i niejednoznaczności, samodzielnie interpretuje tytuł utworu, odnosi się do kontekstów, np. biograficznego, historycznego, kulturowego

• zauważa, rozumie i omawia emocje oraz argumenty zawarte w wypowiedziach, a także tezę, argumenty i przykłady w wypowiedzi, polemizuje z nimi

• interpretuje informacje zawarte w tekście, przytacza i komentuje opinie, odnosząc się do nich

• odróżnia prawdę od prawdopodobieństwa, wskazuje elementy biograficzne
  i autobiograficzne w dziełach literackich, odróżnia je od wspomnień i pamiętnika lub dziennika; ^{płynnie stosuje terminy realizm i fantastyka}

• ustosunkowuje się do różnych sposobów oddziaływania tekstu na odbiorcę, takich jak perswazja, sugestia, ironia, aluzja, wartościowanie, manipulacja itp., płynnie stosuje ww. terminy

• całościowo omawia elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim, rozumie złożone sytuacje, w jakich znajdują się bohaterowie

• szczegółowo charakteryzuje nadawcę i adresata wypowiedzi, podaje odpowiednie fragmenty tekstu na potwierdzenie swych ustaleń

• dostrzega i wyjaśnia złożone motywy postępowania bohaterów, wartościuje ich zachowania i postawy w odniesieniu do ogólnie przyjętych zasad moralnych, stara się unikać prostych, jednoznacznych ocen

• ^{wskazuje w tekstach cechy typowe dla liryki, epiki czy dramatu, cechy gatunkowe takich tekstów, jak pieśń, hymn, sonet, tren, fraszka}

• ^{charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu i bohatera wiersza (jej sytuację, uczucia i stany),} podaje odpowiednie fragmenty tekstu na potwierdzenie swych ustaleń

• ^{analizuje środki stylistyczne, takie jak neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm, określa ich funkcje w tekście i wpływ na kształt i wymowę utworu}

• ^{wnikliwie omawia obrazy poetyckie obecne w tekście}

• ^{odróżnia i omawia cechy gatunkowe noweli, powieści (i jej gatunków), opowiadania, legendy, baśni, przypowieści (paraboli), mitu,} bajki, pamiętnika, dziennika, fantasy, ^epopei, podaje odpowiednie fragmenty tekstu na potwierdzenie swych ustaleń

• ^{przedstawia i szczegółowo analizuje elementy świata przedstawionego w utworze, omawia ich funkcję w konstrukcji utworu}

• stosuje w praktyce słownictwo dotyczące dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog, zna cechy tragedii, komedii i dramatu właściwego, potrafi zakwalifikować utwory dramatyczne do poszczególnych rodzajów dramatu, odróżnia dramat od inscenizacji i adaptacji

• proponuje własną interpretację głosową dialogów ze scenariuszy, rozumie budowę i treść dramatu

• ^{omawia cechy literatury dydaktycznej, podaje przykłady utworów należących do literatury dydaktycznej}, ^{wymienia cechy bajki}

• ^{wskazuje, jaką funkcję pełnią w balladzie i satyrze elementy typowe dla różnych rodzajów literackich}

• ^{wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym, indeksie i przypisach}; wykorzystuje do pracy spis treści, wyszukuje i zapisuje cytaty
  z poszanowaniem praw autorskich, sporządza przypis, wyszukuje i porównuje informacje w różnych tekstach, m.in. popularnonaukowych i naukowych – używa ich do własnych celów

• ma świadomość różnic stylu i intencji między tekstem literackim, naukowym, popularnonaukowym i publicystycznym

• wymienia i rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż; podaje cechy tych gatunków, uzasadnia przynależność tekstu prasowego do publicystyki; w wypowiedziach świadomie i konsekwentnie stosuje nazwy gatunków publicystycznych; wie, czym publicystyka różni się od literatury

• ^{analizuje i interpretuje symbole i alegorie występujące w tekstach kultury, określa ich funkcje}

• wie, czym się różni adaptacja od oryginalnego tekstu; analizuje zamysł pisarza i twórców adaptacji

• ^{określa i ocenia rolę osób uczestniczących w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta, producent, operator, dźwiękowiec, rekwizytor, inspicjent, sufler, statysta, oświetleniowiec, kostiumolog)}

• wnikliwie, korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą)

• samodzielnie dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji wybranych zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów, samodzielnych lub grupowych, podejmuje w nich tematy związane z historią, filozofią, sztuką

• interpretuje aforyzm i anegdotę

• ^{w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) analizuje i omawia elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy, wyliczenia, wykrzyknienia}

• ^{wnikliwie analizuje językowe i pozajęzykowe środki perswazji (np. w reklamie prasowej), reaguje adekwatnie do nich, nie ulega im niepotrzebnie}

• ^{dostrzega i omawia funkcje środków pozajęzykowych w sztuce teatralnej i filmie}

• ^{wskazuje elementy stylu oficjalnego, nieoficjalnego (potocznego), urzędowego (mówionego i pisanego) i artystycznego w tekstach, np. literackich, i określa ich funkcję}

• ^{interpretuje pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę; wybiera i omawia konteksty związane z analizowanym dziełem}

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• pisze wyczerpująco i na temat, stosując funkcjonalną, urozmaiconą kompozycję, logikę wypowiedzi

• ^{zachowuje poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną tworzonego} tekstu, stosuje zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego i wielokrotnie złożonego, pisze teksty wyczerpujące temat, zrozumiałe, klarowne

• ^{zachowuje przemyślaną, trójdzielną kompozycję dłuższej wypowiedzi, w tym
  w przemówieniu; konsekwentnie i logicznie stosuje akapity, dba o spójne, ciekawe nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi}

• ^{zachowuje estetykę zapisu, jego teksty są poprawne, przejrzyste i czytelne}

• posługując się bogatym słownictwem, poprawnie redaguje różne formy wypowiedzi, m.in. opowiadanie z elementami dialogu i monologu, opisu, charakterystyki, zróżnicowane stylistycznie i funkcjonalnie opisy, recenzję i notatkę (różnorodne postaci)

• redaguje poprawne ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, apel, uwzględniając w nich wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny i funkcję tekstu

• tworzy plan ramowy i rozbudowany szczegółowy dłuższej wypowiedzi

• formułuje treść sms-a, e-maila, stosując poprawny zapis ortograficzny, dodaje trafny, przemyślany komentarz do przeczytanej informacji elektronicznej

• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając zagadnienia

• pisze opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, dziennik, pamiętnik, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów, stylizuje język, np. listu na język dawnych epok

• tworzy wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, odwołując się do kontekstów, np. historycznego, biograficznego, kulturowego; w rozprawce swobodnie formułuje tezę, hipotezę oraz wnikliwe argumenty; samodzielnie podaje przykłady do argumentów; wnioskuje, dobierając słownictwo właściwe rozprawce

• ^{w opowiadaniu odtwórczym i twórczym indywidualizuje język bohatera, wprowadza nieszablonowe rozwiązania kompozycyjne}

• w tekstach własnych swobodnie i celowo wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć wewnętrznych, mowę zależną i niezależną w celu dynamizowania akcji i charakteryzowania bohatera

• ^{wnikliwie opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje cechy bohaterów literackich i rzeczywistych, ocenia i wartościuje ich zachowania
  i postawy w odniesieniu do ogólnie przyjętych norm moralnych}

• ^{samodzielnie pisze życiorys, CV, podanie i list motywacyjny}

• przeprowadza i zapisuje wywiad, stosuje w nim właściwy zapis graficzny, dba o ciekawe pytania, wykorzystuje zdobytą z różnych źródeł wiedzę na temat podjęty w rozmowie

• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje sensy przenośne w wybranych tekstach kultury, interpretuje tekst kultury, np. obrazu, plakatu, grafiki

• ^{pisze scenariusz na podstawie własnych pomysłów}

• ^{pisze wyczerpującą temat recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając
  w niej swoją opinię i operując właściwym dla recenzji słownictwem, omwaia krytycznie elementy tekstu kultury , stosując odpowiednio dobrane słownictwo}

• ^{wyraża własne zdanie, trafnie polemizuje ze sta}nowiskiem innych, formułuje rzeczowe i samodzielne argumenty poparte celnie dobranymi przykładami, np. wprowadza cytaty z tekstów filozoficznych, sentencje, przysłowia na poparcie swojego stanowiska

• ^{stosuje się do zasad poprawnej wymowy oraz norm dotyczących} akcentowania wyrazów
  i zdań, zna i stosuje wyjątki w akcentowaniu wyrazów, unika regionalizmów i elementów gwary środowiskowej, które są niezgodne z normą językową

• ^{wygłasza poprawny, ciekawy monolog, przemówienie, uczestniczy w dyskusji, posługując się wieloma środkami wyrazu}

• wyraża swoje zdanie i umie je logicznie uzasadnić, czynnie się odnosi do cudzych poglądów i poznanych idei

• aktywnie uczestniczy w dyskusji, używając środków językowych wyrażających stosunek mówiącego do przedstawianych treści; nawiązując do wypowiedzi przedmówców, podejmuje próby prowadzenia dyskusji

• dobiera i stosuje różnorodne środki językowe odpowiednio do sytuacji i odbiorcy oraz rodzaju komunikatu

• ^{prezentuje w dyskusji swoje stanowisko, rozwija je odpowiednio dobranymi, przemyślanymi argumentami, świadome stosuje retoryczne środki wyrazu}

• stosuje środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych i nieoficjalnych sytuacjach mówienia odpowiednio do sytuacji i odbiorcy oraz rodzaju komunikatu

• ^{zna i swobodnie stosuje językowe sposoby osiągania porozumienia, zasady etykiety językowej i przestrzega zasad etyki mowy}

• ^{reaguje swobodnie i z zachowaniem zasad kultury na zjawisko brutalności słownej, kłamstwo i manipulację}

• ^{recytuje z pamięci teksty poetyckie, interpretując je głosowo z uwzględnieniem tematu
  i wyrażanych emocji oraz na przykład przez poprawne} stosowanie pauz w tekście zawierającym przerzutnie

• ^{krytycznie ocenia recytację własną, koleżanek i kolegów; przedstawia rzeczowe, wnikliwe, bezstronne i życzliwe uzasadnienie swojej oceny}

• płynnie mówi na podany temat, zachowując zasady poprawności językowej
  i stylistycznej; ^{udowadnia swoje racje za pomocą rzeczowych argumentów ułożonych
  w logiczny wywód}

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

Umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie:

• stosowania w praktyce zasad ortograficznych (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i mała litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek), korzysta ze słownika ortograficznego, by wyjaśnić wątpliwości dotyczące wyrazów rzadkich, o nietypowej pisowni

• dostrzegania i korekty błędów językowych w tworzonym przez siebie tekście

• analizy elementów językowych w tekstach kultury (np. w reklamach, plakacie, piosence), z wykorzystaniem wiedzy o języku w zakresie fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni

• ma wiedzę, którą płynnie stosuje w praktyce, z zakresu:

– fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde, miękkie; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności, uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności w wygłosie; ma świadomość rozbieżności między mową a pismem i świadomie to wykorzystuje, dbając o poprawność ortograficzną pisanych tekstów,

– słowotwórstwa i słownictwa – rozpoznaje wyraz podstawowy i pochodny, podstawę słowotwórczą, formant, rdzeń, tworzy rodzinę wyrazów; odróżnia wyraz pokrewny od bliskoznacznego, poprawnie stosuje formanty do tworzenia wyrazów pochodnych, umie je nazwać, rozpoznaje wyrazy złożone słowotwórczo, wskazuje różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, zna typy skrótów i skrótowców oraz stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie; świadomie ^{stosuje
w swoich wypowiedziach popularne przysłowia, powiedzenia,} frazeologizmy we właściwym kontekście itp., rozróżnia synonimy, homonimy, antonimy, wskazuje wyrazy rodzime i zapożyczone; wyjaśnia różnice między treścią a zakresem wyrazu, różnicuje wyrazy ze względu na ich treść i zakres, odróżnia język ogólnonarodowy od gwary i dialektu,

– fleksji – swobodnie nazywa i odmienia odmienne części mowy (także w przypadku wyrazów podchwytliwych): rzeczownik (z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany,
w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje), oddziela temat od końcówki, także w wyrazach, w których występują oboczności; nazywa nieodmienne części mowy (także w przypadku podchwytliwych wyrazów): przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek, wykrzyknik), stosuje wiedzę o częściach mowy
w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i -by z różnymi częściami mowy, tworzy
i odmienia imiesłowy,

– składni – rozpoznaje i nazywa części zdania: podmiot (i jego rodzaje: gramatyczny, logiczny, szeregowy i domyślny), orzeczenie (odróżnia orzeczenie czasownikowe od imiennego), przydawkę, dopełnienie, okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, przyczyny, celu), nazywa związki wyrazów w zdaniu pojedynczym (w tym rozpoznaje wyraz nadrzędny i podrzędny w związkach wyrazów, rozpoznaje związek zgody, rządu i przynależności), a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, wskazuje człon nadrzędny i podrzędny, wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego
w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń
z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy rozbudowanych zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi określić typy zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie),
a także rozpoznać rodzaje zdań złożonych współrzędnie (łącznie, rozłącznie, przeciwstawnie i wynikowo) i podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, podmiotowe i orzecznikowe) na prostych przykładach; w swoich wypowiedziach stosuje zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące

• swobodnie wykorzystuje znane normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych

• rozpoznaje i rozumie przykłady manipulacji i prowokacji językowej, aktywnie je komentuje i reaguje na nie

• ^{zna językowe sposoby osiągania porozumienia, aktywnie i asertywnie je stosuje}

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą, a ponadto przejawia wiele umiejętności w zakresie przykładowo podanych zagadnień:

Kształcenie literackie i kulturowe

SŁUCHANIE

• ^{ocenia wysłuchany tekst pod względem merytorycznym oraz poprawnościowym, stosuje kryteria oceny odpowiednio dobrane do celu wypowiedzi i intencji nadawcy}

• ^{samodzielnie odczytuje i interpretuje zabiegi związane z prezentacją walorów artystycznych} nagrania wzorcowej recytacji

• analizuje i wykorzystuje w nowych sytuacjach dydaktycznych informacje wybrane
  z wysłuchanego tekstu

CZYTANIE TEKSTÓW PISANYCH I ODBIÓR INNYCH TEKSTÓW KULTURY

• czyta różne teksty (zarówno współczesne, jak i dawne, przewidziane w programie nauczania oraz spoza niego) na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym

• samodzielnie i z pasją interpretuje teksty pisane i inne teksty kultury, uwzględniając intencję nadawcy oraz konteksty niezbędne do interpretacji, proponuje własną interpretację głosową tekstu

• praktycznie wykorzystuje informacje wybrane z tekstu literackiego, popularnonaukowego, naukowego; systematycznie i skutecznie szuka nowych informacji w celu realizacji zainteresowań humanistycznych

• krytycznie, wielostronnie i z zaangażowaniem poznawczym ocenia i wartościuje treści, zachowania i postawy przedstawione w utworach w odniesieniu do systemu moralnego
  i etycznego

• analizuje niejednorodność dzieł literackich

Tworzenie wypowiedzi (elementy retoryki, mówienie i pisanie)

• samodzielnie buduje spójne, logiczne, rzeczowe wypowiedzi na podany temat, w których przedstawia własne, ciekawe stanowisko lub płynnie dowodzi przyjętych racji za pomocą popartych przykładami argumentów uwzględniających różne konteksty kulturowe

• tworzy oryginalne notatki, posługując się bogatym słownictwem

• ^{podejmuje próby własnej twórczości literackiej, świadomie stosując różnorodne środki stylistyczne, parafrazuje utwory znanych twórców}

• pisze wypowiedzi oryginalne pod względem sposobu ujęcia tematu; wykazuje się szczególną dbałością o poprawność językową, bezbłędny zapis, logiczną i pomysłową kompozycję; jego język charakteryzuje się własnym stylem lub jego zaczątkami

• ^{aktywnie uczestniczy w realizacji projektów, będąc przewodniczącym grup projektowych lub pełniąc inną ważną dla danego projektu funkcję}

• proponuje tematy rozmów odnoszące się do omawianych utworów

• aktywnie uczestniczy w dyskusji jako dyskutant lub przewodniczący, rzeczowo przedstawia swoje stanowisko i wnioski, formułuje oryginalne, przemyślane sądy
  i spostrzeżenia

• ^{interpretuje głosowo wygłaszany z pamięci lub czytany tekst, uwzględniając funkcję zastosowanych środków stylistycznych, charakter tekstu, konteksty}

• ^{przejawia szczególną dbałość o kulturę słowa}

• ^{oceniając pracę innych, przedstawia krytyczną, rzeczową refleksję wynikającą}
  z wnikliwej analizy wykonanych zadań i erudycji polonistycznej, pozostaje przy tym bezstronny i życzliwy

Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja)

• wykorzystując wiedzę o języku, odczytuje sensy symboliczne i przenośne w tekstach kultury jako efekt świadomego kształtowania warstwy stylistycznej wypowiedzi

• ^{samodzielnie poszerza wiedzę językową i wykorzystuje ją we własnych wypowiedziach}